2دبیر گروه پژوهشی ژئوپلیتیک در دانشگاه عالی دفاع ملی
3دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی از دانشگاه شهید بهشتی تهران
چکیده
یکی از دلایل بروز بحران آبی در یک کشور می تواند کاهش میزان تامین آب این کشور از یک منبع آبی مشترک بین دو کشور باشد. زمانی که کشور بالادست در خصوص تخصیص حق‌آبه کشور پایین‌دست به تعهدات خود عمل نکرده و با تغییر مسیر یا ایجاد سدهای آبی گسترده در مسیر رودخانه منابع آبی کشور پایین‌دست را محدود سازد، می تواند کشوری را که مخصوصا در مناطق خشک یا نیمه‌خشک جهان قرار گرفته‌است را با مخاطراتی جدی مواجه سازد و بحران آبی را که یک بحران ژئوپلیتیکی شناخته می‌شود رقم بزند. پروژه سدسازی جنوب‌شرقی کشور ترکیه موسوم به گاپ که در بستر رودخانه‌های دجله و فرات ایجاد شده‌است، کشور پایین دست این رودخانه‌ها یعنی عراق را با مشکلات فراوانی مواجه ساخته‌‌است. این پروژه آب رودخانه‌های دجله و فرات و حوزه تحت‌‌پوشش آنها در عراق را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده و به تبع آن کانون‌های گردوغبار موجود در این کشور را که منطبق بر مناطق تحت‌‌پوشش این رودخانه‌ها بوده‌اند را فعال نموده‌است و متعاقب آن بحران ریزگردها در کشور عراق تشدید شده و ج.ا.ایران را به‌شدت تحت‌تاثیر خود قرار داده‌است. این پژوهش با روش توصیفی–تحلیلی به بررسی بحران آبی به‌وجود آمده در حوزه پایین‌دست رودخانه‌های دجله و فرات با اجرای پروژه گاپ در کشور ترکیه می‌پردازد و همچنین تاثیر آن بر فعال شدن کانون‌های گردوغبار در کشور عراق و تحت‌تاثیر قرار گرفتن ج.ا.ایران در پی وقوع بحران ریزگردها را مورد بررسی قرار داده‌است، همچنین در این پژوهش برای بهره‌گیری از نظرات نخبگان از روش مصاحبه عمیق نیز استفاده شده‌است.
اسماعیلی، رضا؛ گندمکار، امیر وغیور، حسنعلی (1390). «پهنه‌بندی میزان تغییرات اقلیمی از دیدگاه کشاورزی در دوره اقلیمی آینده (مطالعه موردی استان خراسان رضوی)»، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. 22 (41)،52-35.
اکبری، حسین (1388). بحران حاکمیت در عراق. تهران: موسسه مطالعات اندیشهسازان نور.
بیگدلی، علی (1368). تاریخ سیاسی-اقتصادی عراق. تهران: موسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپولیتیک. تهران: پژوهشکده امیرکبیر.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1396). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: پاپلی.
حافظ‌نیا، محمدرضا و نیکبخت، مهدی (1381). «آب و تنش‌های اجتماعی–سیاسی: مطالعه موردی گناباد»، تحقیقات جغرافیایی. 17 (65 و 66)، 62-43.
ذکی، یاشار و نجفی، اسماعیل (1393). «بررسی و تحلیل منابع جغرافیایی تنش میان ایران و ترکیه در نواحی مرزی»، همایش ملی مرزنشینی توسعه پایدار و فرصتهای سرمایه گذاری. پارس آباد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان.
ساری صراف، بهروز (1384). «بحران آب و همکاریهای بینالمللی»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی. 11و12 (215و216)، 203-196.
عباسی، فرید (1400). «بحران ریزگردها و تاثیر آن بر امنیت مناطق (مطالعه موردی شهرستان اهواز)»، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی. 3 (12)، 619-601.
عسگری، محمود (1381). «نسبت نوین بین منابع آبی_امنیت ملی»، مطالعات راهبردی. 5 (16)، 502-489.
فغانی، حجت‌الله (1378). ابعاد سیاسی- امنیتی بحران آب در خاورمیانه عربی و آینده مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل (جلد 1). تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
کامیابی، سعید و خیرالدین، حمید (1399). «مروری بر منشا و مسیریابی جغرافیایی ریزگردها و راهکارهای مقابله با آن در ایران»، کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه ریزی. 11 (2)، 82-114.
کاویانیراد، مراد (1384). «مناسبات هیدروپلیتیک ایران و افغانستان»، فصلنامه مطالعات راهبردی. 8 (28)، 358-337.
مختاری‌هشی، حسین و قادری‌حاجت، مصطفی (1387). «هیدروپلیتیک خاورمیانه در افق سال 2025م؛ مطالعه موردی: حوزههای دجله و فرات، رود اردن و رود نیل»، فصلنامه ژئوپلیتیک، 4 (11) 79-65.
میان آبادی، حجت و امینی، اعظم (1398). «درهم تنیدگی آب، سیاست و محیط زیست در حوضه آبریز دجله و فرات»، ژئوپلیتیک. 16 (54)، 86-54.
ناصحی، محمد و گودرزی، مهناز (1399). «پروژه سدسازی ترکیه، تهدیدات امنیتی برای غرب آسیا و جمهوری اسلامی ایران»، نشریه روابط خارجی. 12 (45)، 129-104.
نامی، محمدحسن و محمدپور، علی (1387). جغرافیای کشور عراق با تاکید بر مسائل ژئوپولیتیک. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
نامی، محمدحسن و محمدپور، علی (1389).«بررسی هیدروپلیتیکی حوضههای غرب کشور، نمونه زاب، سیروان و الوند»، جغرافیا و توسعه ناحیهای. 8 (14)، 165-133.
نهازی، غلامحسین (1378). بحران آب در خاورمیانه. تهران: مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
Al-Ansari, Nadhir; Knutsson, Sven;& A.Ali, Ammar. (2012). "Restor-ing the Garden of Eden, Iraq", Jornal of Earth scince and Geotechnical Engineering. 2 (1), 53-88.
Beaumont, peter. (1997)." Restracturing of Water Usage in the Tigtis Euphrates Basin: The Impact of modern water manegment policies"; university of wales, lampter. At:www.yale. Edul environment t/ publication bulletin.
(n.d.). Retrieved April 17, 2022, from GAP web site: www.gap.gov.tr
Haggett, peter. (2001). Geography: a Global Synthesis. Edinburgh Gate: Pearson Education Limited Prentice Hall.
MacQuarrie, Patrick. (2004, februray 26). "Water Secrurity in the Middle East, Growing Conflict over Development in the Euphrates-Tigris Basin". M. Phil International Peace Studies . Dublin, Ireland: Trinity College.
The southeastern Anatolia Project Master Plan Study. (2018, August 6). Retrieved 04 29, 2022, from GAP: http://www.gap.gov.tr
