| تعداد نشریات | 18 |
| تعداد شمارهها | 453 |
| تعداد مقالات | 3,156 |
| تعداد مشاهده مقاله | 2,754,685 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,222,587 |
ارائه الگوی راهبردی ساختار فضایی مناطق کویری و بیابانی ایران با رویکرد استقرار پایدار جمعیت با نگاه دفاعی و امنیتی، مطالعه موردی استان خراسان جنوبی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فصلنامه آماد و فناوری دفاعی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 18، آبان 1402، صفحه 151-180 اصل مقاله (1.41 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مجید سنایی* 1؛ سید مصطفی هاشمی2؛ حسین علی پور3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دکتری برنامه ریزی شهری، مدرس گروه شهرسازی موسسه آموزش عالی کمال الملک نوشهر، نوشهر، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران،تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه جامع امام حسین، تهران، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش حاضر با هدف استقرار و تثبیت پایدار جمعیت فعالیت و ایجاد مراکز سکونتی و اقتصادی در افق برنامه 50 ساله ایران 1440 در پهنه استان خراسان جنوبی با رویکرد دفاعی و امنیتی صورت پذیرفته است. این پزوهش از نوع تحقیقات توسعه ای کاربردی و روش پژوهش نیز آمیخته اکتشافی است. جامعه آماری در این تحقیق بر مبنای تشکیل کارگروه دلفی به همراه مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و نیز مشاهدات و مستند سازی میدانی و استفاده از پرسشنامه از جمله روش های جمع آوری داده ها و اطلاعات است. بدین منظور از روش تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی بهره گرفته شد نتایج حاصل نشان داد که ساختار فضایی سکونتگاه های استان خراسان جنوبی با هدف استقرار جمعیت و فعالیت پایدار با افق 50 سال آینده، مجموعا 18 سکونتگاه را در بر گرفته که بر مبنای تحلیل محقق تا افق طرح جمعیتی بالغ بر 100 هزار نفر را در خود جای خواهند داد. البته این امر مستلزم توجه به همه مسائل و به انجام رساندن همه راهبرد ها و راهکارهای اجرایی تدوین شده است. از سوی دیگر در این مجموعه سکونتگاه ها، نیاز به ایجاد2 سکونتگاه شهری نیز می باشند که با پذیرش نقش های سیاسی و اداری و تمرکز خدمات برای دسترسی عادلانه و شکل گیری عدالت فضایی حوزه های هم پیوند آن و ارائه خدمات و امکانات مختلف زمینه را برای نگهداشت جمعیت فراهم آورند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| استقرار پایدار جمعیت؛ خراسان جنوبی؛ رویکرد دفاعی و امنیتی؛ ساختار فضایی؛ کویر و بیابان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه: پدیده شهرنشینی که شامل رشد جمعیت شهرها، افزایش تعداد شهرهای بزرگ و ظهور شهرهای تازه
طرح مسئله: یکی از مشکلات اساسی اقتصاد جهانی این است که چگونه میتوان توسعه را در کشورهای جهان بهویژه کشورهای درحالتوسعه ارتقاء داد؟ بسیاری از مردم در این کشورها بدون سرپناه مناسب، در فقر، رکود اقتصادی، شرایط بهداشتی غیرسالم و بدون تسهیلات و امکانات اساسی و انسانی زندگی میکنند. توسعه یک مفهوم چندبعدی است. درواقع توسعه فرآیند حرکت یک جامعه بهسوی شرایط اجتماعی اقتصادی مطلوبتر نسبت به آنچه قبلاً بوده است ((Myrdal, 1972. بهطورکلی توسعه جریانی است که در خود، تجدید سازمان و سمتگیری متفاوت کل نظام اقتصادی- اجتماعی را به همراه دارد. توسعه افزون بر بهبود در میزان تولید و درآمد، شامل دگرگونی اساسی در ساختارهای نهادی، اجتماعی، اداری و همچنین ایستارهای مردم است. بنابراین در بسیاری از موارد حتی عادات، رسوم و عقاید مردم را نیز دربر میگیرد (وود ترجمه ازکیا، 1369: 7-8). توجه به این مؤلفهها، در دهههای اخیر باعث شده مراکز تصمیمگیری دغدغه بیشتری بهمنظور دستیابی به توسعه پایدار داشته باشند که مفهومی فراتر از توسعه صرف است. تأمین توسعه پایدار، خود مستلزم توجه به مسائل و فاکتورهای زیادی ازجمله ابعاد زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی است که در تحلیل دقیقتر از ابعاد اجتماعی، میتوان مسئله امنیت و امور دفاعی را نیز بهعنوان یکی از فاکتورهای پایههای و تأثیرگذار در فرایند توسعه پایدار را برشمرد. در کشور ما ایران نیز با توجه به وسعت زیاد کشور و بهرهمندی از تنوع زیستی گسترده از یکسو و پتانسیل بالای جمعیتی ضرورت دارد با توجه به چنین رویکردی (توسعه پایدار)، توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در پهنه ملی بهصورت اصولی و آیندهنگرانه انجام پذیرد تا بهرهوری و توسعه پایدار مدنظر با توجه به نسلهای فعلی و آینده کشور محقق گردد. بررسی وضعیت موجود کشور نشان میدهد بخش اعظمی از سرمایههای ملی و زیرساختهای توسعه در مساحت اندکی از پهنه سرزمینی ایران گسترده شده است. بهطوریکه بیش از نصف جمعیت کشور، سرمایه و زیرساختهای توسعه در محدودهای کمتر از 10 هزار کیلومترمربع یا 1/165، پهنه کشور قرارگرفته است. در طرف مقابل نیز در بخش وسیعی از کشور که دارای پتانسیلهای فراوانی برای توسعه میباشند، به دلیل عدم برنامهریزی مناسب دولت، نهتنها نهادهای خصوصی رغبتی به حضور و ایجاد زیرساختهای توسعه در چنین مناطقی را ندارند، حتی خود دولت نیز تمایلی به چنین سرمایه گذری نداشته و این امر منجر به محرومیت شدید این مناطق شده و ماکروسفالی شدید ملی و منطقهای را در سطح کشور در پی داشته است. درنتیجه این وضعیت، جمعیت زیادی از مناطق مرکزی و شرقی کشور که دارای شرایط کویری و بیابانی است، به دلیل دستیابی به حداقل امکانات و یا زندگی بهتر به مناطق فوقالذکر مهاجرت کردهاند که خود مسائل دفاعی و امنیتی را با چالش مواجه مینماید. یا توجه به مطالب پیشگفته سؤال اصلی پژوهش عبارتاند از اینکه: الگوی راهبردی و بهینه بهمنظور سازماندهی فضایی مطلوب و تثبیت جمعیت و فعالیتها در مناطق کویر، بیابان خراسان جنوبی کدام است و راهکارهای برگشتپذیری جمعیت و فعالیت به مناطق فوقالذکر در قالب توسعه پایدار چیست؟ ضمن اینکه باید به این نکته مهم اشاره گردد که بر مبنای اهداف تعریفشده برای این طرح، آنچه در این پژوهش از ابعاد امنیتی و دفاعی آن مسترد میگردد، راهبردها و راهکارهای نگهداشت جمعیت و جلوگیری از تخلیه سکونتگاههای موجود و احیای سکونتگاهها و آبادیهای متروکه است و به جنبههای نظامی آن پرداخته نشده است. این امر موجب میگردد تا حد لزوم هزینههای ایجاد سایتهای نظامی و دفاعی کاهشیافته و میزان حضور مردم و نظارت آنها خود، فاکتوری برای تقویت نظام ایمنی و دفاعی سرحدات مرزی کشور و ازجمله استان خراسان جنوبی گردد. مبانی نظری تحقیق: تعریف و مفهوم امنیت و توسعه و توسعه پایدار: تعریف فرهنگ لغات از امنیت, عبارت است از: در معرض خطر نبودن یا از خطر محافظت شدن. امنیت همچنین عبارت است از: رهایی از تردید, آزادی از اضطراب و بیمناکی و داشتن اعتماد و اطمینان موجه و مستند. امنیت, خواه فردی, ملی یا بینالمللی, در زمره مسائلی است که انسان با آن مواجه است. (میر عرب ترجمه سجادی، 1393، 3-1) امنیت در لغت به معنای بی خوفی و امن، بیبیمی و ایمنی، ایمن شده و در امان بودن است (فرهنگ لغت دهخدا). تعاریف موجود در فرهنگ لغات درباره مفهوم کلی امنیت بر "احساس آزادی از ترس" یا "احساس ایمنی" که ناظر بر امنیت مادی و روانی است، تأکیددارند (ماندل، 1379: 46). امنیت به معنای حفاظت در برابر خطر (امنیت عینی)، احساس ایمنی (امنیت ذهنی) و رهایی از تردید (اعتماد به دریافتهای شخصی) است (بوژان، 1378: 52). ضمن اینکه بر اساس نگرشی کلی مفهوم توسعه را میتوان چنین تعریف کرد: توسعه روندی است فراگیر در جهت افزایش تواناییهای انسانی – اجتماعی برای پاسخگویی به نیازهای انسان – اجتماعی، ضمن آنکه نیازها پیوسته در پرتو ارزشهای فرهنگی جامعه و بینشهای پایدار جهان، پالایش یابد (صرافی، 1379، 29) اینگونه توسعه، نیازهای کنونی را بدون کاهش توانایی نسلهای آتی در برآوردن نیازهایشان برآورده میکند و توسعهای پایدار است. ساختار فضایی و سازمان فضایی: ساختار فضایی منطقه مجموعهای مرکب از یک ستون فقرات و شبکهای بههمپیوسته از کاربریها و عناصر مختلف و متنوع شهری است که منطقه را در کلیت آن انسجام میبخشد و تاروپودش در همه گستره منطقه تا انتهاترین اجزای آن امتداد مییابد. این مجموعه شالوده سازمان فضایی- کالبدی منطقه و اجزای داخلی آن بوده و مبین خصوصیات کلی منطقه است و سایر ساختمانها در منطقه همانند پرکنندهها بینابین بخشهای اصلی این شبکه را میپوشانند (حمیدی و دیگران، 1376: 1). بهعبارتدیگر، به موقعیت و مکان هر عنصر (یا پدیده) در ارتباط با عنصر/پدیده دیگر و در ارتباط با نحوه قرارگیری سایر عناصر گفته میشود. به عبارتی ساختار فضایی ترتیب و آرایش فضایی عناصر موجود در عرصه یک فضا را نمایان میسازد. ارتباط و همبستگی بین فرایندهای توسعه اجتماعی و اقتصادی و فرمهای فضایی همواره موردتوجه جغرافیدانان و جامعه شناسان بوده است. اما بهطور مشخص با طرح و ظهور پارادایم علم فضایی و نقد تفکر استثنا گرایی در جغرافیا توسط کورت شیفر در سال 1953 و گسترش و تثبیت این پارادایم توسط جغرافیدانانی چون پترهاگ، دیوید هاروی و تحقیقات جامعهشناسانی مانند وبر، هانری لوفور و امانوئل کاستلز در مورد تأثیرات متقابل فرمها و فرایندها وجود این ارتباط بیشازپیش موردتوجه جدی جامعه شناسان و جغرافیدانان قرارگرفته است. البته هریک از این دانشمندان بـه وجهـی از ایـن موضوع توجه کردهاند و آن را موردتحقیق خود قرار دادهاند، امـا همـه آنها مقدمات لازم برای ایجاد پشتوانههای نظری محکم برای تصدیق این گزاره را فراهم آوردهاند که فرایند توسعه اجتماعی و اقتصادی منطقه و شکل فضایی آن بهطور جداییناپذیری درهمآمیخته و به هم مربوطاند و بنابراین، باید آن دو را بهصورت مکمل یکدیگر در برنامهریزی و یا در طراحی محیطی در نظر داشت تا بتوان در هر دو بعد بهطور همزمان مسائل را حل کرد (جمشیدی، 1382: 23). مطالعات نشان میدهد بین ساختار و فرم فضایی منطقه و فرایندهای اجتماعی و اقتصادی رابطه معناداری وجود دارد اما با گسترش جمعیت پیچیدگیهای کالبدی- فضایی در مناطق افزایشیافته است بهطوریکه شناخت ساختار و استخوانبندی اصلی مناطق و ریختشناسی آن بر اساس تحلیل تمام اجزای مناطق امری ناممکن و دشوار گشت. بنابراین تحلیل ساختار فضایی مناطق در ارتباط با شناخت توزیع امکانات و خدمات و تأثیر آن بر توسعه اجتماعی- اقتصادی بافت های مختلف منطقه نیاز به روشهایی دارد که بتواند به این پیچیدگیها پاسخ دهد. سازمان فضایی عبارت است از ترتیب و توزیع نظامیافته واحدهای یک مجموعه در فضا، در راستای عملکردهای عمومی مجموعه (آسایش، 1375: 145). سازمان فضایی، مبین نظم سلسله مراتبی اجزای نظام فضایی است. سازمان فضایی نحوه استقرار اجزاء فضا نسبت به هم است، بهنحویکه تعامل و رابطه مکمل آنها امکانپذیر گردد. سازمان فضایی بهعبارتدیگر، به نظم و آرایش مجموعهای از گرهگاهها، فعالیتهای مرتبط با آنها و کنش متقابل از طریق شبکههای ارتباطی در فضا اطلاق میشود. درمجموع، سازمان فضایی برآیند عملکردی-ارتباطی ساحتها و عناصر در یک پهنه فضایی است. دیدگاهها و نظریههای ساختار فضایی: نظریههایی که پیرامون ساختار فضایی وجود دارند، بهطور عمده تشریح کنندهٔ چگونگی نظم ساختارهای فضایی در نواحی هستند. اصولاً نظریههای ساخت شهر، به نمای کالبدی و عملکردی سکونتگاهها پرداخته و چارچوبی برای کاربری ساخت شهر بهوسیله اراضی و ترتیب فضایی عناصر و اجزای ترکیب دهندهٔ شهرها پدید میآورند (حسین زاده،1385: 15) اساس نظریههای ساختار شهر و منطقه، این است که سکونتگاهها باید منطبق با یک طرح ساخته شوند که کلیهٔ شبکهها، دسترسیها و فضاهای لازم برای کاربریها و ساختار فضایی شهر، حاصل فرایندهای تاریخی و فعالیتهای اصلی در آن مشخصشده باشد. دیدگاههای اساسی رایج در ارتباط با ساختار فضایی شامل 1. دیدگاه سیستمی، 2. دیدگاه ساختگرایی، 3. دیدگاه جامعه شناسان و فرهنگ گریان میشود. الف) دیدگاه سیستمی بر اساس این دیدگاه، شهر بهمثابه سیستمی عمل میکند متشکل از مجموعهای بیشمار از زیرسیستمها که در یکدیگر تأثیر متفاوت میگذارند و در کل، مجموعهای پیچیده را پدید میآورند. بدین ترتیب ساخت کلان یک شهر، مشخصکننده آن بخش از نظام سیستمی شهر است که چارچوبی منعطف را برای شکلگیری انواع زیرسیستمها در طول دورههای زمانی رشد فراهم میآورد. بنابراین شهرسازی به دنبال ایجاد ساختی برای شهر است که چارچوبی مناسب را برای رشد و تحول شهر پدید میآورد (پاکدامن، 1372: 35). با توجه به دیدگاه سیستمی، برخی محققان معتقدند ساخت شهر، مجموعههای به هم پیوستهای از زیرساختهای اجتماعی را در برمیگیرد و به مجموعهای سیستمی منجر میشود که به شرایط مادی و معنوی زیست جهت میدهد. درعینحال باید اذعان کرد که ساخت ها که یک مجموعه سیستمی هستند، نمیتوانند جدای از سایر سیستمهای اجتماعی موجودیت یابند. ب) دیدگاه ساختگرایی ساختگرایان بر این باور بودند که همراه با عملکرد، باید ساخت فضاها را نیز در نظر گرفت. از دیدگاه آنان اصل ارتباط یکی از اصول مهمی است که به فضاها ساخت میبخشد. با ساخت دادن به فضاهای شهر، میتوان به شکلدهی فعالیتهای ارتباطی و جریانهایی که در درون فضاها روی میدهد، اقدام کرد. پس میتوان چنین نتیجه گرفت که ساختگرایی در تماممقیاسهای شهری، موقعیت و سازمان فضایی، ساختوسازها، ارتباط و دیگر اجزای شکل شهر را مدنظر قرار میدهد (برزگر، 1382: 58-55). پ) دیدگاه جامعه شناسان پارهای از جامعه شناسان ساختار فضایی شهر را در روابط انسانی مؤثر میدانند. در اینجا به نظرات تعدادی از آنها اشاره میشود. ازنظر جرج زیمل روابط متقابلی بین الگوی آرایش فضایی و فرایندهای اجتماعی وجود دارد. دورکیم تمرکز وتراکم جوامع و اشکال فضایی ناشی از آن را معلول روابط اجتماعی میداند که به نوبه خود، تأثیری علّی بر روابط اجتماعی دارد (افروغ، 1377: 37). وبر نهادهای فضایی و روابط اجتماعی و اقتصادی را بهطور یکجا در پیدایش یک اجتماع شهری لازم میداند. برای آنکه یک زیستگاه به یک اجتماع شهری کامل تبدیل شود، باید از برتری نسبی در ارتباطات مبادلهای تجاری برخوردار شده و دارای این نشانهها باشد: برج و بارو، بازار، دادگاهی مستقل و برخوردار از حداقل قوانین نسبی مستقل، سازمانها و انجمنهای مرتبط، حداقل استقلال جزئی و قدرت ادارهٔ امور به دست کارگزارانی که برگزیده طبقه سرمایهداری باشند (وبر، 1369: 87).
ت) دیدگاه فرهنگ گرایان شهر و ساختار شهر، علت به وجود آورندهٔ ارزشها، گرایشها و رفتارهای خاص و به گفتهای، یک شیوهٔ زندگی با شکل فرهنگی خاص است. لوئیس ورث و رابرت فیلد از پیشگامان این نظریه هستند. کلانشهر تجلی بالاترین تقسیمکار و اقتصاد پولی است، اقتصادی که با عقلانیت، حسابگری، وقتشناسی و دقت ارتباط نزدیک دارد (زیمل، 1372: 64). از میان دیدگاهها و نظریههای مختلفی نظیر (توسعه ستارهای، توسعه چندهستهای، توسعه پراکنده (پراکنده رویی)، شهر فشرده، رشد هوشمند، نوشهر گرایی و...، که در باب الگوها و فرمهای توسعه شهر مطرح گردیدهاند، فرم توسعه پراکنده شهری از جایگاه ویژهای برخوردار است. این فرم دارای سابقهای دورودراز در تاریخ شهرسازی و شهرنشینی بشر است. در سرتاسر این تاریخ، همچنان که شهرها ازلحاظ اقتصادی کاملتر و پررونقتر میشدهاند، تمایل آنها به توسعه پیرامونی و کاهش تراکم نیز بیشتر میشده است. اما آنچه در قرن بیستم این پدیده را در کانون توجهات قرار داد، تبدیل الگوی توسعه پراکنده (پراکنده رویی) به پدیدهای انبوه بود. شاید بتوان مهمترین حقیقت و مسئله توسعه شهری عصر جدید را کاهش تراکم شهری و پراکنش توسعه شهری دانست. بر این اساس، جمعیت در مراکز شهرها به علت پایین بودن سطح کیفیت امکانات (آموزشی، تفریحی و...)، قوانین سخت ساختوساز و احیا، تعدد مالکیت و... به حواشی رانده میشوند. لذا با توجه به مطالب و نظریههای بیانشده ارائه الگوی راهبردی ساختار فضایی استان خراسان جنوبی با رویکرد استقرار پایدار جمعیت متأثر از عوامل و متغیرهای گوناگونی است که در آن میتوان به نقش متغیرهای جغرافیایی، دفاعی و امنیتی اشاره کرد. معرفی محدوده موردمطالعه (استان خراسان جنوبی): استان خراسان جنوبی، شرقیترین استان ایران، دارای 150800 کیلومترمربع مساحت است که بین 57 درجه و 46 دقیقه تا 60 درجه و 57 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 35 دقیقه تا 34 درجه و 14 دقیقه عرض شمالی قرارگرفته است. این استان از شرق، با کشور افغانستان (ایالت فراء)، از شمال به استان خراسان رضوی، از غرب به استانهای یزد، کرمان، اصفهان و سمنان و از جنوب با استان سیستان و بلوچستان همسایه است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، خراسان جنوبی دارای 11 شهرستان (بیرجند، قاینات، فردوس، طبس، نهبندان، بشرویه، سرایان، سربیشه و درمیان، خوسف، زیرکوه) با مرکزیت بیرجند، 28 شهر، 25 بخش، 61 دهستان، از کل 3560 آبادی در این استان، 1887 آبادی دارای سکنه و 1673 آبادی خالی از سکنه (سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان جنوبی، خرداد 1394) است. بر اساس تقسیمات کشوری، استان خراسان جنوبی در سال 1383 با مصوبه هیئت دولت و مجلس شورای اسلامی با حضور 4 شهرستان منتزع از خراسان بزرگ تشکیل شد. آبوهوا اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است که متوسط بارندگی سالیانه استان به 111 میلیمتر میرسد. حداکثر دمای سالانه 49 و پایینترین دمای ثبتشده 27 ـ درجه سانتیگراد گزارششده است. نقشه شماره 1: موقعیت نسبی استان خراسان جنوبی، سایت اداره کل مدیریت بحران خراسان جنوبی،1394 بررسی سرشماریهای اخیر در استان، تحرک جمعیت را بهطور عمده از طریق جابهجاییهای جمعیتی در جهت شهرنشینی سوق داده بهنحویکه تحت تأثیر شرایط ویژه اقلیمی و اقتصادی حاکم بر استان، گرایش به شهرنشینی سرعت بیشتری نسبت به متوسط کشور داشته است. بهموازات افزایش جمعیت شهری از جمعیت روستایی استان کاسته و نرخ رشد آن در این دوره زمانی کند شده است.
جدول شماره 2: ویژگیهای جمعیتی استان خراسان جنوبی در مهرومومهای 1375 و 1385 و 1390
مآخذ: مرکز آمار ایران نکته قابلتوجه در استان خراسان جنوبی، که ضرورت توجه به مسائل دفاعی و امنیتی را دوچندان مینماید، ترکیب ملیت این استان است که در جدول شماره 3 نیز بدان اشارهشده است. جدول شماره 3: ترکیب ملیت جمعیت خراسان جنوبی در سرشماری سال 1390
مآخذ: مرکز آمار ایران بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 جمعیت استان 732192 نفر معادل 203366 خانوار بوده که نزدیک به یک درصد از جمعیت کشور را به خود اختصاص میدهد. بر این اساس تراکم جمعیت استان در هر کیلومترمربع 5 نفر است، این در حالی است که در همان سال، این شاخص در کشور معادل 46 نفر در هر کیلومترمربع بوده است. بیشترین میزان تراکم جمعیت مربوط به شهرستان بیرجند و کمترین آن در شهرستان طبس است. روش تحقیق: با توجه به موضوع، اهداف و فرضیات، این تحقیق ازلحاظ هدف از نوع کاربردی و ازلحاظ روش انجام آمیخته اکتشافی است. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق بهصورت کتابخانهای و میدانی بوده است. بدین منظور ابتدا از طریق مطالعه کتابخانهای (کتب، اسناد، پایاننامهها و غیره) اقدام به جمعآوری نظریات و تئوریها شده است، سپس بهمنظور آشنایی با خصوصیات سیاسی، دفاعی و امنیتی استان، پرسشنامهای برای مشخص نمودن وضعیت ابعاد مطروحه در منطقه موردمطالعه تهیه گردید. روش جمعآوری اطلاعات در این پژوهش علاوه بر پرسشنامه همراه با روش مصاحبه و مشاهدات میدانی نیز بوده است. نهایتاً با تلفیق و ترکیب یافتههای اسنادی و میدانی به تجزیهوتحلیل و ارائه راهبردهای تحقیق پرداختهشده است. ترسیم نقشهها با نرمافزار Arc GIS انجامگرفته، از طریق استراتژی راهبردی SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای محدوده موردمطالعه مشخصشده و سپس با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) اقدام به وزن دهی عوامل شده و استراتژیهای برتر با توجه به اولویت وزنی بهدستآمده و درنهایت به ارائه نقشههای ساختار فضایی و راهبردهای لازم در راستای دستیابی به اهداف پژوهش پرداختهشده است. تجزیهوتحلیل و یافتههای تحقیق: تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدات استان در قالب مدل SWOT در ابعاد امنیتی و دفاعی استان خراسان جنوبی: برای تحلیل بهتر در زمینه شناخت استان خراسان جنوبی و توانمندیها و پتانسیلهایی که با توجه به ویژگیهای خاص این استان در حوزههای مختلف، به استفاده از مدل سوات پرداخته خواهد شد تا با بهرهگیری از نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای موجود روند تحلیل و ارائه الگوی راهبردی به بهترین شکل ممکن تدوین گردد.
جدول شماره 4: تحلیل سوات اداری - سیاسی، امنیتی و دفاعی استان خراسان جنوبی
تدوین نقاط و پهنههای سکونتگاهی در بعد ایمنی – دفاعی در استان خراسان جنوبی: شاید در میان شاخصهای مهم و موردبررسی در ابعاد مختلف، بررسی احساس امنیت در استان خراسان جنوبی شاخصهای و زیر متغیرهای آنها بیشترین نقش و اثر را داشته باشند. سرمایه اجتماعی مشتمل بر اعتماد، دامنه ارتباطات و مشارکت اجتماعی است. نقش نیروی انتظامی که در قالب دو بعد جدیت و عملکرد آن بررسی میگردد. عملکرد رسانهها، فضای شهرها و سکونتگاهها در سطح استان، عوامل جمعیت شناختی و مسائلی ازایندست که البته بیشتر در حوزه امنیتی بررسی میگردند. در کنار این فاکتور مسائل دفاعی نیز مطرح است که بهواسطه مرزی بودن استان خراسان جنوبی و نیز مسائل ناخنی موجود در کشورهای افغانستان و پاکستان که تأثیرات خود را درزمینه قاچاق مواد مخدر و نیز حضور طالبان و... میتواند بر مرزهای کشور و چگونگی استقرار و پایداری جمعیت در این استان وارد نماید. ازآنجاییکه این استان از شرق به طول 331 کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور افغانستان شرایط حساس دفاعی و امنیتی را خواهد داشت. آنچه در بیان ویژگیهای دفاعی و امنیتی در استان خراسان جنوبی، اهمیت توجه به این بعد را دوچندان میکند، حضور افراد با تابعیت کشورهای مختلف میباشند. چنانکه بر اساس آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1390، تعداد 7301 نفر از افراد با تابعیت غیر ایرانی در این استان زندگی میکنند. درحالیکه کل جمعیت استان معادل 732192 نفر بوده و این بدان معنا است که تقریباً 1 درصد از کل جمعیت را افراد غیر ایرانی تشکیل میدهند. درعینحال از این میزان، بیشترین تعداد مربوط به اتباع افغان است که بهواسطه همجواری این استان با کشور افغانستان و البته شرایط نابسامان سیاسی و اقتصادی در این کشور به این استان پناه آوردهاند. بر این اساس تعداد افرادی که تابعیت افغانستان داشته و در کل استان پراکندهشدهاند 5423 نفر بوده که رقمی معادل 0.81 درصد از کل جمعیت استان است. اما آمار بسیار بیشتر از این میزان است چراکه این میزان تنها، افرادی هستند که به دلیل داشتن مدارک قانونی به ثبت مرکز آمار رسیدهاند، اما بسیار دیگر که بهصورت غیرمجاز در استان به کار و سکونت مشغولاند، ثبتنشدهاند. بهطوریکه مدیرکل اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی خراسان جنوبی در خرداد 1392 از سکونت بیش از 7300 افغانی در این استان خبر داد و گفت: از این تعداد حدود 6800 نفر مجاز و 500 نفر بهصورت غیرمجاز میباشند که در خراسان جنوبی زندگی میکنند. که ممکن است برخی از آنها بهواسطه فعالیتهای تروریستی خود از افغانستان گریخته و به این منطقه پناه آورده باشند. رقمی نزدیک به 1 درصد از جمعیت کل استان، که خود شرایط خاصی را به دلیل مسائل امنیتی طلب میکند. در حقیقت موارد ذکرشده تا حدی گویای این امر هستند که چرا در حال حاضر بخش از سطح فضایی استان دارای جمعیت و بخش دیگر خالی از جمعیت است. درواقع فاکتورهای دفاعی و امنیتی در استان خراسان جنوبی دارای شرایطی است که از یکسو توانمندیها و فرصتهای مکانیابی و استقرار سکونتگاههای جدید و یا تقویت آنها را به همراه خواهد داشت و از سوی دیگر محدودیتها و نقاط ضعفی وجود دارد که موجب عدم جذب جمعیت در آن نقاط شده و بهعنوان دافعی برای جمعیت به شمار میآیند. بهطورکلی نگاهی به نظر کارشناسان و خبرگان جامعه آماری نشان میدهد که معیارها و زیرمعیارهایی در حوزه ابعاد دفاعی و امنیتی در نظر گرفتهشدهاند که نقشه سکونتگاهی جدید ساختار فضایی را تحت تأثیر قرار خواهند داد. پس از تدوین معیارهای موردنظر در بعد دفاعی و امنیتی، کارشناسان و نخبگان به امتیازدهی هر یک از معیارها پرداخته تا بتوان به تحلیلی درست از موضوع پرداخت. تحلیل نظرات کارشناسان پس از امتیازدهی هر یک از معیارها در نرمافزار Expert-Choice-V11 و سپس استخراج میزان وزن نهایی و میزان سازگاری هر یک از معیارها در جدول شماره 5 نشان دادهشده است.
جدول شماره 5: امتیازات هر یک از زیر متغیرهای بعد ایمنی دفاعی نسبت به یکدیگر
مآخذ: تحلیل نگارنده جدول شماره 6: وزن نهایی و نرخ سازگاری معیارهای بعد دفاعی و امنیتی نسبت به یکدیگر
مآخذ: تحلیل نگارنده طبق این تحلیل تعداد سکونتگاههای پیشنهادی که بر مبنای ابعاد کالبدی –خدماتی مشخصشده است که بر این اساس تعداد کل سکونتگاهها 205 واحد است که تعداد 167705 نفر را در برمیگیرند. که در قالب 38274 خانوار در سطح استان توزیع گشتهاند. ضمن اینکه این میزان شامل 84668 نفر زن و 83035 نفر مرد را در برگرفته است. پسازاینکه در نرمافزار و پس از تحلیل وزن دادهشده به هر معیار تعیین گشت؛ محقق به استخراج نقشه ساختار فضایی سکونتگاههای پیشنهادی بر مبنای ابعاد دفاعی – امنیتی مبادرت نموده که نقشه شماره 3 است. الگوی ساختار فضایی پیشنهادی که نقاط سکونتگاهی را نمایش میدهد، حاکی از این واقعیت است که توانمندیهای موجود و نیز محدودیتها از یکسو و نظر و امتیازدهی نخبگان و کارشناسان به هر یک از معیارها موجب شده تا بخش شمال شرقی استان و البته بخشی از شمال بهترین شرایط برای استقرار سکونتگاههای موردنظر محقق و کارفرما را دارد. نقشه شماره 2: ساختار فضایی سکونتگاههای پیشنهادی بر مبنای ابعاد دفاعی امنیتی با مرز سیاسی شهرستان، مآخذ: تحلیل نگارنده ترسیم نقشه فضایی پیشنهادی توسط محقق، علاوه بر تعیین نقاط سکونتگاهی، تعیین پهنههای مناسب تا نامناسب برای استقرار سکونتگاهها را نیز در برمیگیرد، بدین ترتیب که همانند ابعاد قبل در این مورد نیز محقق به ترسیم پهنههای فضایی پیشنهادی برای استقرار سکونتگاههای جدید بر مبنای ابعاد دفاعی امنیتی مبادرت نموده است که در قالب نقشه 5 نشان دادهشده است. بدین ترتیب که محقق به پهنهبندی ساختار فضایی سرزمین در قالب 5 پهنه بسیار مناسب، مناسب، متوسط، نامناسب و بسیار نامناسب پرداخته است که بر اساس معیارهای دفاعی امنیتی و بر اساس توانمندیهای موجود در استان خراسان جنوبی مشخص گردیده است.
نقشه شماره 3: پهنههای فضایی پیشنهادی برای استقرار سکونتگاههای جدید و احیای سکونتگاههای موجود بر مبنای ابعاد ایمنی دفاعی در استان خراسان جنوبی، مآخذ: تحلیل نگارنده چنانکه در نقشه 3 نیز ملاحظه میگردد، مناطق بسیار مناسب تا بسیار نامناسب برای استقرار سکونتگاه در استان خراسان جنوبی بهگونهای توزیعشدهاند که مناطق شمال شرق، شمال و بخشی از مرکز که منطبق بر منطقه نقاط سکونتگاهی پیشنهادی است بهترین پهنه برای سکونتگاههای آتی در سطح استان بوده و درحالیکه مرزهای استانهای یزد و اصفهان نامناسبترین شرایط را دارا میباشند. که البته این دلیل به جهت امتیاز بالای نواحی مرزی برای پوشش و استقرار جمعیت است. تدوین چشمانداز پیشنهادی برای ایجاد سکونتگاهها و احیای سکونتگاههای موجود در افق 50 ساله در استان خراسان جنوبی: در این بخش از پژوهش، محقق با تلفیق ابعاد مختلف و نیز نظرات کارشناسان، نخبگان و نیز اهداف در نظر گرفتهشده طرح توسط کارفرما به ترکیب ابعاد و زیر متغیرهای ایدهای پرداخته و خروجی حاصل از آن بهصورت جداول امتیازدهی، وزن نهایی و نرخ ناسازگاری متغیرها و درنهایت خروجی نقشهها بهصورت نقاط پیشنهادی و نیز پهنههای با محدودیت کم، متوسط و زیاد برای ایجاد و یا تقویت سکونتگاههای جدید در پهنه استان مبادرت ورزیده است. جدول شماره 7: امتیازات هر یک از زیر متغیرهای بعد ایدهای نسبت به یکدیگر
مآخذ: تحلیل نگارنده جدول شماره 8: وزن نهایی و نرخ سازگاری معیارهای ابعاد ایدهای نسبت به یکدیگر
بر این اساس نقاط سکونتگاهی برای استقرار سکونتگاههای جدید و یا احیای سکونتگاههای موجود مشخص گردیده و میتوان برنامهریزیهای لازم را در این چارچوب صورت داد. طبق این تحلیل تعداد 18 سکونتگاه بهدستآمده است. تدوین الگوی فضایی استقرار جمعیت در افق چشمانداز: توجه به مسائل دفاعی و امنیتی که تا حدودی بخشی از مهاجرتهای ناشی از افزایش ناامنیها در مرز با افغانستان رخ میدهد و همچنین افزایش میزان قاچاق کالا از یکسو و همچنین عدم دسترسی به امکانات در مرزها که خود بخش دیگری از مهاجرتها را در پی دارد، لزوم توجه ویژه به مناطق مرزی را در استان خراسان جنوبی مشخص مینماید. هرچند در کنار این فاکتور، مسائلی همچون خشکسالی و فقدان آب، بادهای 120 روزه و بیکاری و عدم وجود اشتغال از دلایل دیگری هستند که مانع از ماندگاری جمعیت در این بخش از استان گشتهاند. در این بخش، با توجه به امتیازات هر یک از شاخصهای ایدهای که نظرات کارشناسان، نخبگان، کارفرما و محقق را در پی داشته است، تعدادی از سکونتگاهها را در کنار مرز افغانستان تعریف نموده است که بهعنوان چشمانداز دهساله سوم یعنی 30 سال آینده وجود خواهد داشت. لازم به ذکر است که تا آغاز دوره چشمانداز سوم، باید زیرساختهای لازم در این محدوده تأمین گردد تا شرایط ایده آل برای جذب و ماندگاری جمعیت و فعالیت به صورتی پایدار محقق گردد. بررسیهای صورت گرفته بر مبنای شاخصهای تعریفشده گویای این امر است که تعداد 18 سکونتگاه در این محدوده شناساییشدهاند که شرایط مساعد را برای ایجاد سکونتگاه جدید و یا تقویت سکونتگاههای قبل را در خوددارند. راجدول شماره 9: سکونتگاههای منتخب ساختار فضایی چشمانداز در استان خراسان جنوبی
د اهمچنانکه در جدول شماره 9 نیز آمده است، تعداد سکونتگاههای پیشنهادی که باید در چشمانداز آتی تقویتشده و جمعیت و فعالیت پایدار را در خود ایجاد نمایند؛ 18 واحد است که تعداد 12224 نفر را در برمیگیرند. که در قالب 2402 خانوار در سطح محدوده موردمطالعه و در قالب سه شهرستان قائنات (شرق)، در میان (مرکز) و سربیشه (شمال شرق) توزیع گشتهاند. ضمن اینکه این میزان شامل 6141 نفر مرد و 6083 نفر زن را در برگرفته است. با توجه به اینکه محدوده موردمطالعه در چشمانداز در 3 شهرستان همجوار توزیعشده است، بنابراین باید الگویی در نظر گرفته شود که در کنار رفع نیازهای کلی استان و اهداف طرح، شرایط مناسبی را نیز برای سکنه این سه شهرستان ایجاد نماید. این بدان معناست که انتخاب الگوهای راهبردی بهگونهای تعریف شود که نیازهای مشترک هر سه شهرستان مدنظر قرار گیرد. ازآنجاییکه محدوده موردمطالعه در آینده در کنار مرز میباشند، فرصتهای زیادی برای ایجاد و تقویت سکونتگاههای قبل و جدید است که میتوان از طریق فرصتهای شغلی و ایجاد فرصتهای بینالمللی در مسائل و خدمات متنوع تعریف نمود. نبأ این نگرش پژوهشگر سعی دارد جمعیت این محدوده را تا افق 50 سال آینده به مجموع جمعیت 100 هزار نفر افزایش دهد. چنانکه در نقشه شماره 4 نیز ملاحظه میگردد این سکونتگاهها به تعداد 18 آبادی، شرایط بهینهای را با توجه به ویژگیهای خاص این بخش از استان دارند. لازم به توضیح است که کل محدودهای که در این چشمانداز موردمطالعه قرار میگیرد معادل، 4680.24 کیلومترمربع است. این امر نیازمند نگاهی جامع به همه بخشهای ساختار فضایی است. بر همین اساس، محقق به تدوین دونقطه شهری در این مجموعه سکونتگاهی و نیز الگوی شبکه دسترسی متناسب با نقش مجموعه پیشنهادی تدوین نموده است که در نقشه شماره 4 نشان دادهشده است. نقشه شماره 4: ترکیبی از آبادیها، شهر پیشنهادی، دسترسیهای وضع موجود در کل استان خراسان جنوبی و نیز دسترسیهای پیشنهادی در محدوده موردمطالعه همجواری نقاط پیشنهادی با مرز و محدودیتهای موجود در این زمینه از یکسو و همچنین توانمندیهایی که بهواسطه در کنار مرز بودن به این منطقه میدهد موجب شده تا راهبردهای خاصی نیز برای این امر تدوین گردد. برای دستیابی به هدف تحقیق که همانا استقرار پایدار جمعیت با رویکرد دفاعی و امنیتی در استان خراسان جنوبی است، نیاز به راهبردها و راهکارهای اجرایی است که به شرح زیر آمده است. اصلیترین راهبردها در این زمینه عبارتاند از: 1-ارتقاء نقش و سهم استان در تعاملات ملی و فراملی در عرصههای فرهنگی و اقتصادی. 2-ایجاد تعادل و توازن درون منطقهای 3-توسعه تعاملات اقتصادی خارجی استان بهویژه با کشور افغانستان و استفاده از موقعیت ترانزیتی استان و ساماندهی و تجهیز امکانات استان در جهت استفاده از فرصتهای تعاملات فرهنگی و بازرگانی با افغانستان. 4-بسترسازی برای توسعه فنآوری اطلاعات جهت کارآمد کردن خدمات دولتی و سایر بنگاهها در راستای توسعه نقشهای جدید استان در تعاملات بینالمللی. 5-همکاری متقابل اقتصادی- اجتماعی با افغانستان در مناطق مرزی در راستای پایدارسازی امنیت منطقه. 6-استفاده از فنآوری نوین و پیشرفته در تأمین امنیت نواحی مرزی استان و همچنین ایجاد و تقویت پایگاههای نظامی و دفاعی در محدوده جهت تأمین امنیت داخلی و مرزی. 7-دستیابی همگانی به آموزش ابتدایی و ترویج بهبود برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان در محدوده نزدیک مرز. 8-برنامهریزی و سازماندهی کوچ و اسکان عشایر در چارچوب طرحهای توسعه ناحیه مهمترین راهکارهای اجرایی در جهت تحقق راهبردها در چشمانداز طرح عبارتاند از: 1-هماهنگی و همکاری با استانهای خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان در ارتباط با مسائل مرزی و تردد اتباع خارجی. 2-کمک به مشارکت بخش خصوصی استان در پروژهها و طرحهای عمرانی و تولیدی در کشور افغانستان و بهکارگیری نیروهای استان در انجام پروژههای خارج از کشور. 3-تثبیت شنهای روان در کانونهای بحرانی فرسایش بادی محدوده موردمطالعه از طریق انجام عملیات بیولوژیک و استفاده از گونههای بومی و جلوگیری از پیشروی کویر و کنترل بیابانزایی در استان. 4- روانسازی و رفع موانع ترانزیت، صادرات و واردات از طریق استقرار و چینش کلیه دستگاههای تأثیرگذار در زیر یک سقف در مبادی ورودی زمینی و هوایی. این امر مستلزم تقویت سیستمهای جادهای، ایجاد و تقویت راهآهن و ایجاد بستر برای دستیابی به حملونقل هوایی است. ایجاد فرودگاه میتواند دریکی از شهرهای نزدیک به محدوده موردمطالعه یعنی قائن، سربیشه و یا در میان باشد. در این میان اولویت با در میان است چراکه بیشترین تراکم سکونتگاههای پیشنهادی در این شهرستان است. 5- ایجاد و تجهیز پایانههای مرزی در محدوده جهت برقرار تعامل با مناطق مرکزی کشور و کشور همسایه و تبدیلشدن به یک کریدور بینالمللی. 6-ارتقاء و بهسازی راههای منتهی به جاذبههای گردشگری و بهویژه جاذبههای طبیعی برای تقویت اکو توریسم در محدوده و نیز دسترسی مناسب به بازارچههای مرزی. 7- برنامهریزی افزایش توان رقابتپذیری و بازاریابی محصولات بومی منطقه در داخل و خارج کشور از طریق ایجاد و تقویت بازارچههای مرزی در محدوده موردمطالعه. 8-زمینهسازی برای ایجاد افزایش ظرفیتهای تخلیه و بارگیری کالا بهمنظور تأسیس منطقه آزاد تجاری 9- توسعه مبادلات بازرگانی و ترانزیت کالا با افغانستان و کشورهای آسیای میانه. 11- افزایش سطح اقدامات دولت در توسعه و تجهیز راهها و پایگاههای مرزی. 12- تجهیز شهرهای مرزی ساختهشده در راستای ایفای نقشهای مرتبط با تعاملات فرا منطقهای استان با کشور همسایه و شهرهای مجاور خارجی و برقراری ارتباطات خواهرخواندگی با آنان در افغانستان و حتی پاکستان. 13-کمکهای دولتی به ساخت و استحکام ابنیه در محدوده موردمطالعه در هر سه شهرستان بهویژه در مناطق مرزی. 14-تجهیز سکونتگاههای پیشنهادی به زیرساختهای اساسی آب، برق، فاضلاب شهری، گاز و... 15-کاهش آسیبهای اجتماعی در سه شهرستان موردمطالعه و درنهایت کل استان با تأکید بر پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر و تلاش و همکاری در جهت جلوگیری از قاچاق مواد مخدر از مبادی ورنی استان خصوصاً در محدوده موردمطالعه در چشمانداز دهساله سوم. 16- انجام اقدامات لازم در جهت مقابله با حرکت ماسههای روان، طوفانهای مخرب و فرسایش بادی. 17- ریشهکنی فقر و بیسوادی بهویژه در مورد زنان از طریق تقویت نظام آموزشی و نهضت سوادآموزی و نیز تقویت تعاونیها و حمایت از صنایعدستی و تبدیلی. یافتههای تحقیق و نتیجهگیری: این طرح تحت عنوان ارائه الگوی راهبردی ساختار فضایی مناطق کویر و بیابان ایران با رویکرد استقرار پایدار جمعیت، مطالعه موردی استان خراسان جنوبی و تحت نظارت مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی در راستای دستیابی به الگوهای ساختار فضایی مناسب در مناطق مرزی و کویری و بیابان استان مذکور در دست تهیه بوده و محقق بر مبنای شرح خدمات مصوب به استفاده از مدلها و نرمافزارهای مرتبط با این فرایند پرداخته است. چنانکه در پژوهش نیز بیان گشت، بر مبنای اهداف تعریفشده برای این طرح، برداشت و هدف از ابعاد امنیتی و دفاعی، راهبردها و راهکارهای نگهداشت جمعیت و جلوگیری از تخلیه سکونتگاههای موجود و احیای سکونتگاهها و آبادیهای متروکه است و به جنبههای نظامی آن پرداخته نشده است. در این فرا گرد، بهمنظور تجزیهوتحلیل دادهها ابتدا به تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدات استان در قالب مدل SWOT در ابعاد امنیتی و دفاعی استان خراسان جنوبی پرداخته شد که بر این اساس به شناخت پایههای استان منجر گشت. سپس به تحلیل نظرات نخبگان و کارشناسان تحت فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP پرداخته شد که تحت این عنوان ابعاد مختلف تعریفشده و زیر متغیرهای هر بخش شناسایی و بر مبنای امتیازات و وزنهای بهدستآمده آنها به تعیین نقاط و پهنههای مناسب جهت استقرار جمعیت و فعالیت مبادرت ورزیده شد. در یک جمعبندی کلی از پژوهش میتوان بیان داشت: بر مبنای اهداف طرح محقق به تبیین موضوعات مطرحشده پرداخته و بر مبنای ابعاد تعریفشده در فوق که بر اساس نظر کارشناسان و متخصصان امر در استان (و تعریف بعد و زیر متغیرهای آنها) در نظر گرفتهشده است از یکسو و جداولی که بر اساس تکنیک SWOT در هر زمینه و بعد تعریفشده است تدوین شد. بر مبنای تحلیل و یافتههای تحقیق میتوان بیان نمود، توجه به مسائل دفاعی و امنیتی که تا حدودی بخشی از مهاجرتهای ناشی از افزایش ناامنیها در مرز با افغانستان رخ میدهد و همچنین افزایش میزان قاچاق کالا از یکسو و همچنین عدم دسترسی به امکانات در مرزها که خود بخش دیگری از مهاجرتها را در پی دارد، لزوم توجه ویژه به مناطق مرزی را در استان خراسان جنوبی مشخص مینماید. در این بخش، با توجه به امتیازات هر یک از شاخصهای ایدهای که نظرات کارشناسان، نخبگان، کارفرما و محقق را در پی داشته است، تعدادی از سکونتگاهها را در کنار مرز افغانستان تعریف نموده است که بهعنوان افق چشمانداز آینده وجود خواهد داشت. لازم به ذکر است که این امر مستلزم ایجاد برخی زیرساختها و تجهیزات پایههای در این محدوده است تا شرایط ایدئال برای جذب و ماندگاری جمعیت و فعالیت به صورتی پایدار محقق گردد. بررسیهای صورت گرفته بر مبنای شاخصهای تعریفشده گویای این امر است که تعداد 18 سکونتگاه در این محدوده شناساییشدهاند که شرایط مساعد را برای ایجاد سکونتگاه جدید و یا تقویت سکونتگاههای قبل را در خود دارند. تعداد سکونتگاههای پیشنهادی که باید در چشمانداز 10 سال سوم تقویتشده و جمعیت و فعالیت پایدار را در خود ایجاد نمایند؛ 18 واحد است که تعداد 12224 نفر را در برمیگیرند. که در قالب 2402 خانوار در سطح محدوده موردمطالعه و در قالب سه شهرستان قائنات (شرق)، در میان (مرکز) و سربیشه (شمال شرق) توزیع گشتهاند. ضمن اینکه این میزان شامل 6141 نفر مرد و 6083 نفر زن را در برگرفته است. با توجه به اینکه محدوده موردمطالعه در افق چشمانداز در 3 شهرستان همجوار توزیعشده است، بنابراین باید الگویی در نظر گرفته شود که در کنار رفع نیازهای کلی استان و اهداف طرح، شرایط مناسبی را نیز برای سکنه این سه شهرستان ایجاد نماید. این بدان معناست که انتخاب الگوهای راهبردی بهگونهای تعریف شود که نیازهای مشترک هر سه شهرستان مدنظر قرار گیرد. ازآنجاییکه محدوده موردمطالعه در نظر گرفتهشده در کنار مرز است، فرصتهای زیادی برای ایجاد و تقویت سکونتگاههای قبل و جدید است که میتوان از طریق فرصتهای شغلی و ایجاد فرصتهای بینالمللی در مسائل و خدمات متنوع تعریف نمود. نبأ این نگرش پژوهشگر سعی دارد جمعیت این محدوده را در افق 50 ساله به 100 هزار نفر افزایش دهد. توجه به ارتقاء نقش و سهم استان در تعاملات ملی و فراملی در عرصههای فرهنگی و اقتصادی، ایجاد تعادل و توازن درون منطقهای، توسعه تعاملات اقتصادی خارجی استان بهویژه با کشور افغانستان و استفاده از موقعیت ترانزیتی استان و ساماندهی و تجهیز امکانات استان در جهت استفاده از فرصتهای تعاملات فرهنگی و بازرگانی با افغانستان، بسترسازی برای توسعه فنآوری اطلاعات جهت کارآمد کردن خدمات دولتی و سایر بنگاهها در راستای توسعه نقشهای جدید استان در تعاملات بینالمللی، همکاری متقابل اقتصادی- اجتماعی با افغانستان در مناطق مرزی در راستای پایدارسازی امنیت منطقه، استفاده از فنآوری نوین و پیشرفته در تأمین امنیت نواحی مرزی استان و همچنین ایجاد و تقویت پایگاههای نظامی و دفاعی در محدوده جهت تأمین امنیت داخلی و مرزی، دستیابی همگانی به آموزش ابتدایی و ترویج بهبود برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان در محدوده نزدیک مرز و برنامهریزی و سازماندهی کوچ و اسکان عشایر در چارچوب طرحهای توسعه ناحیه بهعنوان مهمترین راهبردهایی هستند که در این چشمانداز مدنظر بوده و دستیابی به آن میسر خواهد بود. البته این امر مستلزم توجه به همه مسائل و به انجام رساندن همه راهبردها و راهکارهای اجرایی تدوینشده است. این مجموعه سکونتگاهها، بر اساس نظر محقق نیاز به ایجاد سکونتگاههای شهری نیز میباشند که با پذیرش نقشهای سیاسی واداری و ارائه خدمات و امکانات مختلف زمینه را برای نگهداشت جمعیت فراهم آورند. که در هریک از چشماندازها به این امر نیز پرداختهشده است. بهطورکلی بر این اساس در چشمانداز 50 ساله استان خراسان جنوبی از احیای سکونتگاههای موردمطالعه، 2 شهر جدید را خواهد داشت که نقش آنها بر مبنای رویکردی که در هر راهبرد و راهکار اجرایی داشته است مشخص گردیده اما درعینحال تأمین کننده خدمات اداری و سیاسی حوزه نفوذ خود نیز خواهند بود. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع و ماخذ:
25-وود، شرمن، (1369)، دیدگاههای نوین جامعه شناسی: دیدگاههای کلاسیک و رادیکال، ترجمه مصطفی ازکیا، تهران، انتشارات کیهان. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 167 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 347 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||