رابطه فرهنگ و تفکر بسیجی با بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی

رابطه فرهنگ و تفکر بسیجی با بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی

ابراهیم نجفی[1]، حکمت داج لیری[2]

چکیده

واژگان کلیدی: فرهنگ،تفکر، فرهنگ و تفکر بسیجی، تمدن، تمدن نوین اسلامی
مقدمه

« فرهنگ بسیجی، هویت بسیج, تفکر بسیجی صرفاً یک حرکت احساسی نیست، بسیج متّکی است به دانستن و فهمیدن، متّکی است به بصیرت... اگر صرفاً احساس بود، احساس با یک اندک چیزی تغییر پیدا می‌کند..» (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دیدار با بسیجیان -  03/09/1395)

مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای مجمع عالی بسیج در تاریخ 6/9/1393 در باب تفکر بسیجی می فرمایند: «بسیج یک اندیشه است، یک فکر است، یک منطق است، یک منظومه‌ى فکرى است. ... و پایه‌ى این تفکّر، اعتقاد به مسئولیّت انسان است؛ مسئولیّت انسان. انسان موجودى است مسئول. نقطه‌ى مقابل این فکر، حالت احساس بى‌مسئولیّتى، «ولش کن»، «برو خوش باش»، «به خودت بپرداز» است. پایه‌ى فکرى بسیج این مسئولیّت الهى است... دوّمین پایه که در کنار این هست که مکمّل پایه ى اوّل است، عبارت است از بصیرت، روشن بینى.» لذا مبنای تفکر بسیجی، تفکر و مجموعه حرکت دهنده و نگاه‌دارنده و تضمین‌کننده ملت در مسیر مستقیم اسلام است. اندیشیدن به هدف‌های بزرگ و وارستگی از تعلقات زندگی، توکل بر خدا و آسان شمردنِ برداشتن گام‌های بزرگ و کارهای بزرگ، عدم سستی و جلوگیری از اشتباه در حرکت و خط و جهت حرکت به سمت مبارزه با استکبار و حضور به هنگام و مؤثر و مهرورزانه در خدمت‌رسانی به مردم و به‌ویژه محرومان در عرصه‌های نیاز از دیگر شاخصه‌های تفکر بسیجی است.»

ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان به عنوان آخرین دین توسط حضرت محمد^(ص) با کتاب آسمانی قرآن وبا هدف اصلی بوجود آوردن یک تمدن واحد در کل جهان برای نجات بشریت از تاریکی ها و رشد و تربیت کامل انسان بوده است، سر آغاز تمدنی جدید شد. تمدنی که بسیار زود توانست نظر دیگر تمدنهای قدیمی آن روزگاران را به خود جلب کند و همه تمدنهای دیگر را تحت الشعاع خود قرار دهد به طوری که تمدن اسلامی تا قرن ششم هجری از تمدن های پیشتاز و مولد محسوب می شد و در مقاطعی از تاریخ با افول مواجه شده است.

انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) در قرن بیستم بذر حاکمیت اسلام مجددا کاشته شد. انقلاب اسلامی از لحاظ مبنائی و ایدئولوژیکی این خودباوری را در مستضعفان جهان به وجود آورد که می توان با تکیه بر قوانین مترقی اسلام و با رهبری دینی، تمدنی نوین را برای پایان دادن به ظلم و استثمار مستکبران پایه ریزی کنند. درواقع انقلاب اسلامی به احیاء مجدد تمدن اسلامی پرداخته و آرمان اصلی انقلاب در اندیشه های امام تمدن اسلامی است.که مقتم معظم رهبری از این تمدن ، تمدن نوین اسلامی نام می برند.و می فرمایند:«امروز برای اولین بار در تاریخ کشور ما - بلکه در تاریخ کشورهای اسلامی - بعد از صدر اسلام، دین منشأ و منبع قدرت و تدبیر امور و اداره ی جامعه شده است.»(بیانات در دیدار طلاب مدرسه آیت الله مجتهدی زاده در تاریخ 22/3/1383). ایشان مراحل شکل گیری را در 5 مرحله انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، کشور اسلامی و تمدن اسلامی مطرح نمودند و می فرمایند: «فرآیند تحقّق هدف های اسلامی، یک فرآیند طولانی و البته دشواری است. به طور نسبی انسان به آن اهداف نزدیک می‌شود؛ اما تحقّق آنها، بسیار طولانی است.» (بیانات در دیدار کارگزاران نظام 21/9/1380) و در جایی دیگر می فرمایند ماهنوز در مرحله سوم –دولت اسلامی -قرار داریم.) بیانات در دیدار کارگزاران نظام 6/8/1383 و در طول این سالیان هم چندین بار تأکید فرمودند که ما هنوز در این مرحله دولت سازی قرار داریم. و مکرراً در جمع های مختلف ضمن برشماری ابعاد تمدن نوین اسلامی  که سامل دو بعد سخت افزاری و بعد نرم افزاری می باشد، مشکلات و چالش ها را مطرح می نمایند.

بنابراین در این پژوهش محقق در این اندیشه است  که: از آنجایی که آرمان نظام و امامین انقلاب در کشور تشکیل تمدن نوین اسلامی بوده و هست که پایه‌‌‌‌‌ریزی و پایه گذاری آن با انقلاب شکوهمند اسلامی ایران آغاز شده و در مسیر رسیدن به این تمدن نوین چالش هایی سبب رخوت و کندی شده،از آنجایی که فرهنگ و تفکر بسیجی  با ویژگی های منحصر به فرد در میادین مختلف توانسته از چالش ها و مشکلات عبور نموده ضمن بررسی بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی، رابطه آن با فرهنگ و تفکر بسیجی را به عنوان عامل مؤثر و تسریع کننده در دستیابی به تمدن نوین اسلامی بررسی کنیم. و پاسخ مناسبی برای پاسخ به این سؤال که: رابطه بین فرهنگ و تفکر بسیجی با بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی چگونه است؟ را بیابیم.

مبانی نظری

• پیشینه شناسی:

محمد خورشیدی چنزق(1398)در پژوهشی تحت عنوان کارکردهای بسیج جهان اسلام در تمدن سازی ضمن تعیین ابعاد سه ساحتی تمدن سازی اسلامی بر اساس مدل سه شاخگی در سه سطح؛ زمینه‏ای(محتوایی)، ساختاری و رفتاری، به بررسی کارکردهای بسیج جهان اسلام در بُعد رفتاری تمدن سازی اسلامی، پرداخته شد. و اهم کارکردهای رفتاری بسیج جهان اسلام جهت نیل به سمت تمدن سازی اسلامی، احصاء و بر اساس اهمیت اولویت بندی می نماید.

محمد فرهادی(1389) در رساله خود تحت عنوان تبیین و بررسی تأثیر فرهنگ و تفکر بسیجی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بر اساس تفکر مقام معظم رهبری و طراحی الگوی مطلوب به  ابعاد امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در گرو حفظ سه مرجع و یا واحد سیاسی اسلام، نظام جمهوری اسلامی و مردم پرداخته و نتیجه گرفته که فرهنگ و تفکر بسیجی از طریق جهادهای 4 گانه(جهاد اکبر، جهاد کبیر، جهاد افضل و جهاد اصغر) و نقش آفرینی در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی و دفاعی منجر به حضور آگاهانه، به موقع و کارساز مردم در جامعه می گردد و اصلی برای تأمین و مؤثر بودن سایر ابعاد امنیت در جامعه می باشد.

 محمد حسین جمشیدی و محسن اسلامی(1396) در پژوهش خود تحت عنوان تفکر و فرهنگ بسیجی در اندیشه امام خمینی (ره) فرهنگ و تفکر بسیجی را، فرهنگی فطری، انسانی، عقلی و دینی و اسلامی به دور از تعصب و در جهت توحید، سعادت و کمال جویی و خدا خواهی است. ونمونه کامل بسیجی رسول خدا (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) است و بعد از آن بزرگانی چون اباذر غفاری، مالک اشتر این شیران روز و زاهدان شب.

جلال درخشه(1390) در تحقیقی تحت عنوان بازسازی اندیشه دینی در ایران معاصر و تأثیر آن بر بازیابی تمدن اسلامی به تأثیر اندیشه دینی در ایران بر بازیابی تمدن اسلامی می پردازد و گفتمان اسلام گرایی را قوی ترین جریانی می داند که برای خروج جهان اسلام از بحرانی که با آن مواجه بود و از اسلام به عنوان اساس هویت جامعه اسلامی و مسلمانان دفاع کرد که متکامل ترین حلقه آن انقلاب اسلامی بود که با طرح مجدد دین در جهان مدرن و فارغ از مناسبات مرسوم جهانی بر معنویت و جهان زیست اخلاقی تأکید دارد و فهم آمریت نوین برپایه دین می تواند ضمن تجمیع انرژی های سیاسی جامعه و جهت دهی به آن مسئله قدرت سیاسی و ابعاد متعدد جهان داری بر پایه دین در جهان جدید توجه اساسی یابد و کارایی خود را به عنوان الگوی حکومتی به ویژه در جهت تجدید حیات تمدن اسلامی نشان دهد.

مفهوم شناسی:

 فرهنگ:

در ادب فارسی فرهنگ به معانی مختلفی چون «دانش»، علم، معرفت، ادب، تربیت، هنری آموختن و به کاربست، آموزش‌وپرورش، آداب، بینش و ایدئولوژی مذهبی آمده است.(حسینی،26:1391) برخی فرهنگ را «مجموعه‌ای از دانش‌ها،بینش‌ها و ارزش‌های یک ملت می‌دانند که به‌صورت علوم، هنر، عقاید، اخلاق و آداب در جامعه و فرد تبلور می‌یابد ..(رضایی اصفهانی،98:1392) فرهنگ، مجموعه به‌هم‌پیوسته‌ای از شیوه‌های تفکر، احساس و عمل است که هویتش مشخص است و توسط تعداد زیادی افراد فراگرفته می‌شود و بین آن‌ها مشترک است ( روشِه،123:1367)

تفکر:  

تفکر[3] به معنای درک کردن چیزی در ذهن است.(عامری و دیگران،18:1387) اصل تفکر ، موضوعی چند وجهی است که موردنظر روانشناسان، جامعه شناسان و فیلسوفان قرار داشته و هرکدام به نحوی به آن پرداخته‌اند. روانشناسان تفکر را یک فرآیند شناختی تعریف می‌کنند و شناخت را فرآیندی می‌دانند که از طبق آن موجود زنده دانش و شناختی از اشیاء و پدیده‌ها به دست می‌آورد و از محیط نوعی آگاهی پیدا می‌کند.(فرهادی،14:1389)

فرهنگ و تفکر بسیجی:

فرهنگ و تفکری که مبتنی براسلام ناب محمدی(ص) با ابعاد اعتقادی، اخلاقی و فقهی است و از طریق جهاد اکبر(خودسازی)جهاد کبیر(مبارزه اعتقادی و فرهنگی)، جهاد افضل(مبارزه سیاسی) و جهاد اصغر(مبارزه نظامی و دفاعی) به تحقق مقاصد مکتب اسلام می پردازد.»(همان:15). اندیشه و تفکر بسیجی نیز محصول عقل انسان آزاد و عامل شکوفا یی آن ا ست که در کلیت خود جهان نگری و بالتبع ایدئولوژی گروهی یا طبقاتی نیست بلکه ایدئولوژی نوع انسان است . حاصل            اندیشه، نگرش و ایدئولوژی بسیجی، فرهنگ بسیجی است . دارای ویژگی های چند، مانند خداگونه اندیشی، اتکا بر فطرت سلیم انسانی، عقلایی و منطقی بودن، واقعیت نگری، آرمان گرایی، ولایت مدار ی, ایمان پذ یری، علم باور ی، متعهد بودن، تخصص گرایی، وحدت گرایی و وفاق اندیشی، مصلحت شناسی، نوآوری و تحول،عدالت خواهی وظلم ستیزی، نگرش عا شورایی، شهادت طلبی و ا سوه گرایی ا ست.(جمشیدی،43:1396)

تمدن

تمدن در عربی به آن «حضاره» می‌گویند از حضر گرفته‌شده که در مقابل سفر قرار دارد. حضر به معنای استقرار و سکونت و اقامت است که در مقابل سفر به معنای جابجایی و انتقال است. پس تمدن شیوه‌ای از زندگی است که افراد یکجانشین آن را می‌سازند و یا برمی‌گزینند که این نحوه از حیات در مقابل زندگی بادیه‌نشینی یا بیابان‌گردی قرار دارد.(لک زایی و دیگران،32:1399)

تمدن نوین اسلامی:

تمدن اسلامی در اندیشه رهبر معظم انقلاب« آن فضایی که انسان در آن فضا ازلحاظ معنوی و مادی می‌تواند رشد کند و به غایات مطلوبی که خدای متعال او را برای آن غایات خلق کرده است برسد؛ زندگی خوبی داشته باشد، زندگی عزتمندی داشته باشد، انسان عزیز، انسان دارای قدرت، دارای اراده، دارای ابتکار، دارای سازندگی جهان طبیعت؛ تمدن اسلامی یعنی این، هدف نظام جمهوری اسلامی و آرمان نظام جمهوری اسلامی این است.(بیانات معظم له در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری،14/6/1392) از دیدگاه ایشان تمدن نوین اسلامی پیشرفت همه‌جانبه‌ای است که ضمن پاسخگویی به نیازهای طبیعی و مادی انسان‌ها ،بعد معنوی آنان را به سمت کمال و سعادت راهنمایی می‌کند.(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با جوانان استان خراسان شمالی،23/7/1391)

ابعاد فرهنگ و تفکر بسیجی :

فرهنگ و تفکر بسیجی همان فرهنگ و تفکر نبوی، علوی و فاطمی است که امام خمینی (ره) واضع آن بوده و بر مبنای نگاه سیستمی شکل می گیرد. در واقع همه آموزه های دین مبین اسلام شامل عقلایی و منطقی بودن، ولایتمداری، عدالت خواهی و ظلم ستیزی، ایمان، تقوا و اخلاص، آینده نگری و بسیاری از ویژگی های مقیان را که در خطبه مولا علی (ع) در نهچ البلاغه آمده را داراست. که ابعا د فرهنگ و تفکر بسیجی عبارتند از:

1-بعد معنوی

معنویت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکّل، ایمان در خود و در جامعه است، و اخلاق به معنی رعایت فضیلت‌هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راست‌گویی، شجاعت، تواضع، اعتمادبه‌نفس و دیگر خلقیات نیکو است. معنویت و اخلاق، جهت دهنده‌ی همه‌ی حرکت‌ها و فعّالیّتهای فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛(بیانیه گام دوم)

2-بعد فرهنگی: فرهنگ، مثل آب‌وهواست. فرهنگ، یعنی همین رسوم و آدابی که بر زندگی من و شما حاکم است. فرهنگ، یعنی باورها و اعتقادات ما و چیزهایی که زندگی شخصی و اجتماعی و داخل خانه و محیط کسب یک جامعه با آن‌ها روبه‌روست.(بیانات امام خامنه ای 10/1/1396)

3- بعد اجتماعی: بعد اجتماعی فرهنگ و تفکر بسیجی از حیث نقش‌آفرینی مردم با شاخص‌های مشارکت در معادلات و روابط اجتماعی  به‌صورت رفتار عدالت‌خواهی، جهاد، نشاط و تحرک، خدمت به هم نوع و عمل به‌موقع، امربه‌معروف، وجدان کار، روحیه جهادی ، قانون‌گرایی و رعایت نظم و انضباط اجتماعی، اعتدال و امیدآفرینی قابل‌بررسی است.

4- بعد سیاسی:  از آثار فرهنگ و تفکر بسیجی تغییر در معادلات سیاسی با مشارکت مردم و شکل حکومت دینی،فراجناحی عمل کردن، بصیرت، ولایت مداری،اتحاد و انسجام ملی، ظلم‌ستیزی و استکبارستیزی، دفاع از مظلومان عالم و حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش، عمق‌بخشی انقلاب با خدمت به مردم،روحیه جهادی،روحیه انقلابی و جهادی و دستیابی به استقلال سیاسی است.

5- بعد اقتصادی: اساس فرهنگ و تفکر بسیجی صرفاً در ابعاد معنوی و سیاسی که تاکنون ذکرشده، نبوده، بلکه عینیت‌بخشی به زندگی دنیایی مردم هم در دید اسلام نیاز به ساماندهی، گسترش و رفاه دارد. لذا نقش دادن به مردم با ترویج گفتمان اقتصاد مقاومتی و تلاش در راستای فرهنگ‌سازی تولید و مصرف کالاهای داخلی و با تلاش مضاعف و صرفه‌جویی و پرهیز از اسراف کمک می‌کند تا جامعه اسلامی به خودکفایی اقتصادی برسد.

6- بعد دفاعی:   بسیجی برمبنای فرمایش امام خمینی(ره) "دفاع از اسلام و کشور اسلامی، امری است که در مواقع خطر، تکلیف‏‎ ‎‏شرعی، الهی و ملی است؛ و بر تمام قشرها و گروهها واجب است." را راهبرد بزرگ این فرهنگ و تفکر می داند که با حضور میدانی و روحیه جهادی و استقامت و پایداری در راستای افزایش توان بازدارندگی اقدام می نماید.

مؤلفه‌های نرم‌افزاری تمدن نوین اسلامی: « تمدن نوین  دو بخش دارد: یک بخش بخش ابزاری است؛ یک بخش دیگر  بخش متنی و اصلی و اساسی است. به هردو بخش باید رسید. . بخش ابزاری عبارت است از همین ارزش هایی که ما امروز  به عنوان پیشرفت کشور مطرح میکنیم. .اما بخش حقیقی، آن همان چیزهایی است که متن زندگی ما را تشکیل می دهد.که همان سبک زندگی است که عرض کردیم. این، بخش حقیقی و اصلی تمدن است؛ مثل مسئله خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک ... .» (بیانات مقام معظم رهبری 23/7/91)برمبنای فرمایش مقام معظم رهبری تمدن نوین اسلامی را می توان به دو بعد سخت افزاری و نرم افزاری دسته بندی کرد. بعد سخت افزاری تمدن نوین شامل صنعت و فناوری، بعد دفاعی و عوامل اقتدار دفاعی و سیاسی و اقتصاد است .جنبه های سخت افزاری تمدن در مقاله مورد بحث نیست. بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی شامل مؤلفه های علم و پژوهش، اخلاق و معنویت، عدالت طلبی، سبک زندگی و حکمرانی اسلامی است .

1- مؤلفه علم و پژوهش: گفتیم «العلم سلطان»؛ علم، اقتدار است؛ هر کسی که دارای علم و دارای این اقتدار شد، میتواند بر محیط جهان حکم فرمائی کند، یعنی اهداف خودش را دنبال کند؛ هر کسی مالک آن نشد،یعنی بر او حکمفرمائی خواهد شد.(بیانات در جمع دانشجویان 19/5/90)

2- مؤلفه اخلاق و معنویت:  معنویت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکّل، ایمان در خود و در جامعه است، و اخلاق به معنی رعایت فضیلت‌هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راست‌گویی، شجاعت، تواضع، اعتمادبه‌نفس و دیگر خلقیات نیکو است. معنویت و اخلاق، جهت‌دهی همه‌ی حرکت‌ها و فعّالیّت های فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است.

3- مؤلفه عدالت طلبی: در اصطلاح فقیهان، عدالت پرهیز از گناهان بزرگ و اصرار نکردن در گناهان کوچک و راست‌گویی و پرهیز از دروغ و رعایت تقوا و دوری از افعال پست است. و در نظر فیلسوفان، عدالت اصل آرمانی یا طبیعی یا قراردادی است که معنی حق را تعیین می‌کند.(عمرانی فرد،41:1396)

4- مؤلفه سبک زندگی: سبک زندگی، به‌تمامی مبانی و اصولی که متن و بطن حیات اجتماع و انسان را شکل می‌دهد، گفته می‌شود و از ارزش‌های دینی و عرفی جامعه نشئت می‌گیرد . سبک و سلوک زندگی حاکم بر جوامع؛ نمایانگر فرهنگ، جهان‌بینی و اعتقادات آن جامعه است که در شیوه و نوع حیات افراد جامعه تبلوریافته است..( آقایی، 43:1391)

5- مؤلفه حکمرانی اسلامی: حکرانی اسلامی شامل دو بخش می شود.

الف- محوریت قوانین قرآن: در اندیشه مقام معظم رهبری، قرآن و جایگاه قوانین آن در تمدن اسلامی از جایگاه مهمی برخوردار است. به اعتقاد ایشان شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی باید با توجه به «مبانی مشترک همه مذاهب اسلامی» و نه ایران شیعی باشد. بدیهی است که اولین و عالی‌ترین منبع مشترک بین همه فرق اسلامی، قرآن عظیم است. ایشان همچنین عامل اصلی دشمنی معاندان با ایران اسلامی را همین موضوع یعنی محوریت قوانین الهی برگرفته‌شده از قرآن می‌داند (بیانات مقام معظم رهبری، 26/6/1390).

علت اهمیت بسیار قرآن کریم، جامعیت قوانین آن و جوابگویی آن به همه نیازهای فردی و اجتماعی بشر است. (امام خمینی ره، صحیفه ج 10: 449)

ب- مردم سالاری دینی: مردم سالاری دینی اصلاحی است که برای نخستین بار رهبر معظم انقلاب آن را مطرح کرد... در واقع رهبر انقلاب با بیان مردم سالاری دینی معرف و مقوم دموکراسی در ادبیات سیاسی اسلام را صرفاً دین و آموزه های دینی دانسته اند .(منصوری لاریجانی،118:1397-120). «مردم‌سالاری یعنی مردمْ اصلند؛ اصلْ مردمند؛ ... مردم‌سالاری یعنی مردم را در همه‌ی امور زندگی، صاحب رأی و صاحب تدبیر و صاحب تصمیم قرار دادن.» ( بیانات مقام معظم رهبری 29/11/1369)

چارچوب نظری:

ازآنجاکه تحقق تمدن نوین اسلامی مطابق آنچه مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در بیانیه گام دوم بیان فرمودند، مبتنی بر هفت عرصه‌های علم پژوهش، اخلاق و معنویت، اقتصاد، عدالت، استقلال و آزادی، عزت و روابط خارجی و سبک زندگی است.ابعاد سخت افزاری و نرم افزاری تمدن نوین اسلامی  را شناسایی و جدا گردید. لذا چارچوب استخراج مؤلفه‌های  بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی با محوریت عرصه  علم پژوهش، اخلاق و معنویت ، عدالت، سبک زندگی و حکمرانی اسلامی از بیانیه گام دوم  صورت گرفته است.

از طرفی فرهنگ و تفکر بسیجی در نگاه امامین انقلاب و نظر خبرگان و عملکرد مثبت این رویکرد در شکل‌گیری انقلاب و تشکیل نظام و همچنین نجات کشور و مناطق اسلامی در بحران‌های حادث‌شده به شش بعد معنوی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و دفاعی ، با مؤلفه ها و شاخص های آن احصاء گردیده و رابطه آن با  ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های بعد نزم افزاری تمدن نوین اسلامی بررسی‌شده است.

مدل مفهومی تحقیق

شکل 1: مدل مفهومی تحقیق

روش‌شناسی تحقیق

این تحقیق ازنظر هدف، کاربردی- توسعه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی با رویکرد آمیخته           می باشد. که با مطالعه اسناد، مصاحبه با خبرگان و تکمیل پرسشنامه ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های فرهنگ و تفکر بسیجی و تمدن نوین اسلامی احصاء گردید. حجم جامعه آماری با توجه به       ویژگی های ذکر شده در ذیل محدود بوده و جامعه نمونه نیز منطبق با جامعه آماری به­صورت هدفمند 53 نفر انتخاب گردید؛ تجزبه و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش معادلات ساختاری و نرم‌افزار smart pls انجام و با برگزاری جلسه پنل خبرگی و استفاده از تکنیک دلفی الگو نهایی ارزیابی گردید.

با توجه به اینکه 19 کد محوری فرهنگ و تفکر بسیجی در 6 بعد و 19 کد محوری و تمدن نوین اسلامی در 2 بعد و 8 کد محوری با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی درگام نخست، شناسایی شده‌اند، لذا در ادامه فرایند تحقیق به خوشه‌بندی این عامل‌ها پرداخته شده است. روایی و صحت خوشه‌بندی انجام شده باید ارزیابی و راستی‌‌آزمایی شود. از معادلات ساختاری (SEM) برای انجام آزمون و ارزیابی مورد نظر استفاده شد. ارزیابی روایی با استفاده از معادلات ساختاری (الگوریتم حداقل مربعات جزیی)، به روایی سازه مرسوم است. پایایی بررسی روایی و پایایی ابزار تحقیق از مدل­یابی معادلات ساختاری در نرم افزار PLS Smart شامل آزمون مدل اندازه­گیری (مدل بیرونی)، آزمون مدل ساختاری (مدل درونی) و  آزمون مدل کلی  استفاده شد .

ترکیبی یا CR یک معیار ارزیابی برازش درونی مدل است و براساس میزان سازگاری سوالات مربوط به سنجش هر عامل قابل محاسبه است. روایی همگرا زمانی وجود دارد که CR از 7/0 بزرگتر باشد. همچنین CR باید از AVE بزرگتر باشد. در اینصورت هم شرط روایی همگرا وجود خواهد داشت. بطور خلاصه داریم:

CR > 0.7

CR > AVE

AVE > 0.5

روایی واگرا (ماتریس فورنل و لارکر) یکی از معیارهای اصلی برازش مدل‌های اندازه‌گیری در روش PLS است و براساس بارهای عاملی مربوط به گویه‌های هر سازه تعیین می‌شود. روایی واگرا بر همبستگی پایین سنجه‌های یک متغیر پنهان با یک متغیر غیرمرتبط با آن اشاره دارد. فورنل و لارکر (۱۹۸۱) بیان کردند روایی واگرا وقتی در سطح قابل قبول است که میزان AVE برای هر سازه بیشتر از واریانس اشتراکی بین آن سازه و سازه‌های دیگر (یعنی مربع مقدار ضرایب همبستگی بین سازه‌ها) در مدل باشد. بر این اساس روایی واگرای قابل قبول یک مدل اندازه‌گیری حاکی از آن است که یک سازه در مدل تعامل بیشتری با شاخص‌های خود دارد تا با سازه‌های دیگر.

  تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و یافته‌های تحقیق

 در پژوهش حاضر محقق با بهره گیری از روش داده بنیاد، با چندین مرحله مطالعه عمقی همه داده‌های جمع‌آوری‌شده از فرمایشات امامین انقلاب، اسناد و مدارک مصاحبه و اطمینان از پایایی آن ها ، داده ها را سازماندهی، تلخیص و به اطلاعات قابل فهم تبدیل نموده و در چارچوب فرآیند تحقیق تعریف شده، پس از سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی به تجزیه و تحلیل              پرداخته شده است. برای تجزیه و تحلیل از نرم افزار مکس کیودا نسخه 20 استفاده شده تا بتوان مفاهیم، مقولات و مضامین را استخراج کرد .

حاصل کد گذاری باز متغیر فرهنگ و تفکر بسیجی تعداد 522 کد از متغیر دوم(بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی) تعداد 227  کد استخراج گردیده است. در ادامه فرآیند تحقیق کدهای استخراج شده به طور کل مورد بازنگری قرار گرفته و کدهای تکراری حذف شد انجام این مرحله منجر به کشف مفاهیم اساسی و محوری گردید.(نمونه جداول 1 و 3)

جدول شماره 1-تبدیل مفاهیم اولیه به مقوله های فرهنگ و تفکر بسیجی(امام خامنه ای)

جدول شماره2-ابعاد و مؤلفه ها و شاخص های  فرهنگ و تفکر بسیجی

فرهنگیهویتمسجد محورعلم و پژوهشاهل علم و معرفتعقلانیتاهل خرد و تدبیر

جدول شماره 3 -تبدیل مفاهیم اولیه به مقوله های تمدن نوین اسلامی(امام خامنه ای)

جدول شماره 4- بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی

پس از مرحله کدگذاری محوری در تحقیق که به پدید آوردن مفاهیم و ویژگی­های آنها پرداخته شد ؛سپس کوشش شد تا مشخص شود که چگونه مفاهیم در طول بعدهای تعیین شده تغییر می­کنند. در مقوله­بندی، کدها  به طور نظام­مند دسته­بندی شدند. در این تحقیق 19 کد محوری فرهنگ و تفکر بسیجی در 6 بعد و 5 کد محوری در بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی دسته­بندی شدند. (جداول شماره 2 و 4)خروجی نرم­افزار Maxqda  در این مرحله جهت استخراج مقوله­ها (ابعاد) مطابق شکل­ها ارائه می­شوند.

شکل 1- خروجی نرم افزار مکس کیودا بعد معنوی

شکل  2- خروجی نرم افزار مکس کیودا بعد فرهنگی

شکل 3-خروجی نرم افزار مکس کیودا بعد سیاسی

شکل 3- خروجی نرم افزار مکس کیودا بعد اجتماعی

شکل 5- خروجی نرم افزار مکس کیودا بعد اقتصادی

شکل 6- خروجی نرم افزار مکس کیودا بعد دفاعی

شکل 7- خروجی نرم افزار مکس کیودا بعد نرم افزاری

مدل اندازه­گیری یکی از ابعاد فرهنگ و تفکر بسیجی و یکی از مؤلفه های بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی به طور نمونه به قرار زیر است.

جدول 5- نتایج بعد معنوی

جدول 6- نتایج بعد نرم افزاری

جدول 7- اثرات کل تبیین نقش فرهنگ وتفکر بسیجی در تحقق تمدن نوین اسلامی

جدول 8- ضریب تعیین و معیار استون- گیسر تبیین نقش فرهنگ وتفکر بسیجی در تحقق تمدن نوین اسلامی

جدول 9- مقادیر اشتراکی تبیین نقش فرهنگ وتفکر بسیجی در تحقق تمدن نوین اسلامی

نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌:

الف: نتیجه گیری:  در اثرات غیرمستقیم تاثیر گذار نتایج نشان داد که بین فرهنگ وتفکر بسیجی با داشتن مقادیر t (267/9) و مقدار ضریب مسیر (571/0) و همین­طور سطح معنی­داری (000/0) با بعد نرم افزاری معنادار است. بنابراین با اطمینان 95% فرهنگ وتفکر بسیجی بر بعد نرم افزاری تاثیر معنی­دار مثبت غیر مستقیم دارد.. در ارزیابی نقش فرهنگ و تفکر بسیجی در تحقق بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی نشان داده شد که عوامل معنوی 55%، عوامل فرهنگی 38%، عوامل اجتماعی 35% ، عوامل سیاسی 43%، عوامل اقتصادی 55%، عوامل دفاعی 65%  تبیین کننده فرهنگ و تفکر بسیجی هستند. همین­طور بعد نرم افزاری 50% تبیین کننده تمدن نوین اسلامی هستند. همچنین ضریب تعیین نشان می­دهد چند درصد تغییر در متغیر وابسته  تمدن نوین اسلامی با تغییر در متغیر فرهنگ و تفکر بسیجی است. بر اساس مقادیر معیار استون- گیسر (Q2) دقت پیش­بینی عوامل معنوی 34%، عوامل فرهنگی 59%، عوامل اجتماعی 51% ، عوامل سیاسی 73%، عوامل اقتصادی 21%، عوامل دفاعی 45%  برای فرهنگ و تفکر بسیجی است. همین طور دقت پیش­بینی بعد نرم افزاری 27% برای تمدن نوین اسلامی است. حاصل شدن مقدار 446/0برای GOF نشان از برازش کلی قوی مدل در پژوهش حاضر دارد.

طبق نتایج شاخص های فرهنگ و تفکر بسیجی و تمدن نوین اسلامی، در تمامی موارد بارهای عاملی استاندارد، مقداری بزرگتر از7/0 داشته، که نشان می‌دهد همبستگی قابل قبولی میان شاخص‌ها (متغیرهای قابل مشاهده) و مؤلفه‌ها (متغیرهای پنهان) با سازه اصلی (ابعاد) وجود دارد. مقدار آماره t نیز در تمامی موارد بزرگتر از مقدار بحرانی 96/ 1 بوده و نشانگر این موضوع است که، شاخص‌‌های مذکور به درستی این سازه را مورد سنجش قرار می‌دهند.مطابق یافته ها ابعاد سیاسی، معنوی، اجتماعی و دفاعی فرهنگ و تفکر بسیجی؛ بیشترین تأثیر را بر بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی دارند.

 ب- پیشنهاد‌ها :

1-با توجه به رابطه مستقیم و زیاد بعد فرهنگی، فرهنگ و تفکر بسیجی با بعد نرم افزاری تمدن نوین؛ دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش با همکاری سازمان های صداو سیما و فضای مجازی نسبت به تهیه و تدوین محتوای فرهنگی و آموزش عمومی اقدام نماید.

2- وزارت آموزش و پرورش در راستای نهادینه کردن فرهنگ و تفکر بسیجی و همچنین آماده سازی فضاهای ذهنی و روانی جامعه برای دستیابی به تمدن نوین اسلامی، در متون و محتوای درسی دانش آموزان خاصه در مقاطع ابتدایی و راهنمایی با استفاده از ظرفیت های بسیج فرهنگیان و بسیج دانش آموزی اقدام نماید.

3- با توجه به تأثیر و رابطه زیاد بعد سیاسی فرهنگ و تفکر بسیجی با بعد نرم افزاری تمدن نوین اسلامی سازمان امور استخدامی کشور برای تربیت مدیران تراز انقلاب و زمینه سازی برای تشکیل دولت، جامعه و تمدن نوین اسلامی با همکاری بسیج ادارات برنامه ریزی نماید.

فهرست منابع:

1-قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای(1379)چاپ و نشر الهادی

2-امام خامنه‌ای، سید علی، مجموعه بیانات در سایت اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی)

3-روح الله(1368)صحیفه امام، مجموعه 22 جلدی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی،

4- آقایی، وحیده(1391) بررسی رابطه بین سبک زندگی و عمل به باورهای دینی با رضایت   زناشویی در دبیران زن متأهل جوان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی

5-جمشیدی، محمدحسین و دیگران(1396)تفکر و فرهنگ بسیجی در اندیشه امام خمینی،دو فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات قدرت نرم،سال7 شماره 16

6- حسینی، مینا،(1389)تحلیل داستان حضرت موسی و خضر،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه علوم و معارف قرآنی، دانشکده علوم قرآنی قم

7-خورشیدی چنزق،محمد(1398)نقش بسیج جهان اسلام در تمدن سازی اسلامی، رساله دکتری دانشگاه عالی دفع ملی

8-درخشه، جلال(1390) بازسازی اندیشه دینی در ایران معاصر و تأثیر آن  بر بازیابی تمدن اسلامی، فصلنامه سیاست

9-رضایی اصفهانی، محمدعلی(1392)، منطق تفسیر قرآن،ج 4، قم، جامعه المصطفی

10-روشه، گی ( 1367(، کنش اجتماع ، ی ترجمه هما زنجانی زاده، مشهد، دانشگاه فردوسی.

11-عامری, داود.و دیگران (1387). کانون تفکر (درآمدی بر کانون‌های تفکر و اتاق‌های فکر). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی بسیج.

12-عمرانی فرد، عباس،(1396) ارائه الگوی راهبردی پیشرفت عدالت محور بر اساس گفتمان امام و رهبری، قانون اساسی، تدوین تجارب نظام ج. ا. ایران و بهره‌گیری از تجارب موفق بشری، رساله دکتری، دانشگاه عالی دفاعی ملی

13-فرهادی،محمد(1389) تبیین بررسی نقش فرهنگ و تفکر بسیجی بر امنیت ملی، رساله دکتری، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران

14-لک زایی ، نجف و دیگران(1399)نقش قدرت در تأسیس تمدن نوین اسلامی در منظومه فکری حضرت امام خمینی(ره)، فصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره 3، شماره 1

[1]- دکتری مدیریت، دانش آموخته دانشگاه تربیت مدرس

[2]- دانشجوی دکتری، علوم دفاعی راهبردی گرایش اندیشه نظامی، دانشگاه عالی دفاع ملی(نویسنده مسئول) hakimshomali@gmail.com – ت09112934902

[3] thought