آمار
| تعداد نشریات | 18 |
| تعداد شماره‌ها | 429 |
| تعداد مقالات | 2,929 |
| تعداد مشاهده مقاله | 2,089,058 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 1,837,574 |
آسیب‌شناسی کسب‌وکارهای الکترونیکی در شرایط بحران با رویکرد تحلیل ماتریس متقاطع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| فصلنامه آماد و فناوری دفاعی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 3، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 25، خرداد 1404 اصل مقاله (1.94 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مسعود دارابی* 1؛ سید حسن حسینی2؛ وحید قنبری3؛ مریم خدابندلو4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1استادیار مجتمع دانشگاهی پدافند غیر عامل،دانشگاه صنعتی مالک اشتر ،تهران، ایران(نویسنده مسئول) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانشیار دانشکده غرماندهی و مدیریت،دانشگاه افسری امام علی(ع)، تهران، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانش اموخته دکتری روانشناسی، دانشکده مدیریت، دانشگاه سمنان، سمنان،ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه مدیریت فناوری اطلاعات، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| این پژوهش با هدف واکاوی آسیب‌های کسب‌وکارهای الکترونیکی در شرایط بحران انجام‌شده است. پژوهش موردنظر، رویکرد آمیخته داشته و از نظر هدف، کاربردی بوده و با روش اکتشافی ابعاد و آسیب‌های کسب‌وکارهای الکترونیکی شناسایی‌شده و با روش تحلیل ماتریس متقاطع، رتبه و اولویت آسیب‌ها مشخص گردیده که داده‌های ثانویه از طریق مطالعات کتابخانه‌ای با رویکرد نظام‌مند و داده‌های اولیه به‌صورت میدانی و پیمایشی جمع‌آوری‌شده است. جامعه آماری و در دسترس این پژوهش شامل 20 نفر از نظر مدیران و خبرگان شاغل در کسب‌وکارهای الکترونیکی در شهر تهران بودند. بر اساس مبانی نظری 25 آسیب شناسایی‌شده و 8 عامل با توجه به پاسخ‌های خبرگان در پرسشنامه، مشخص شد و در مجموع 33 آسیب به‌صورت اولیه شناسایی‌شده و از طریق روش دلفی در دو مرحله، 21 آسیب که میانگین بالاتری نسبت به میانگین کل داشتند انتخاب شدند. به‌منظور تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده از طریق پرسشنامه‌ای تحلیل اثرات 4 وجهی از تکنیک تحلیل ماتریس متقاطع با نرم‌افزار میک مک استفاده شد. اندازه ماتریس تحلیل 21 سطر بوده که با دو بار تکرار به نرخ پرشدگی به میزان 79.82 رسیده است. نتایج تحلیل اثرات غیرمستقیم بیانگر این است که سطح پراکندگی آسیب‌های کسب‌وکار الکترونیکی در شرایط بحران، یک سیستم تقریباً پایدار بوده، بنابراین نتایج نشان می‌دهد که مهم‌ترین عوامل و پیشران‌های اثرگذار به‌عنوان آسیب کسب‌وکارهای الکترونیکی شامل ضعف زیرساخت‌های اینترنتی، ضعف منابع برای توسعه فناوری، وقفه‌های حین خرید، ضعف زیرساخت‌های بانکی، سرعت پایین اینترنت، ضعف زیرساخت‌های ارتباطی و پستی می‌باشد. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آسیب؛ کسب‌وکار و الکترونیک؛ شرایط بحران؛ تکنیک ماتریس متقاطع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه در دهه‌های اخیر با رواج اینترنت، کسب‌وکارهای الکترونیکی به‌عنوان ابزاری برای سازمان‌دِهی مدل کسب‌وکار شناخته می‌شود. شرکت‌های بسیاری برای تغییر مدل‌های کسب‌وکار سنتی خود به مدل کسب‌وکار الکترونیکی برای کسب توان رقابتی بیشتر در دنیای پر تغییر و پر از پیچیدگی فعلی تلاش می‌کنند تا بتوانند با غلبه بر آسیب‌های کسب‌وکار، امکان بهینه‌سازی و دستیابی به مزیت رقابتی و نهایتاً تعالی سازمان را فراهم نمایند. گسترش فناوری اطلاعات در جهان و ورود سریع آن به زندگی روزمره، مسائل و ضرورت‌های جدیدی را به وجود آورده است و کسب‌وکار الکترونیکی جایگزین روش‌های سنتی شده است (اریک[1]،2005). در شرایط بحرانی، تجارت الکترونیک با مشکلات متعددی مواجه است. افزایش نااطمینانی و غیرقابل پیش‌بینی بودن محیط داخلی و خارجی بنگاه‌ها، توسعه استراتژی‌های مؤثر ضد بحران را ضروری می‌کند (کرنا و همکاران[2]، 2023). استفاده از ابزارهای تبدیل کسب‌وکار الکترونیکی به‌عنوان عنصری از مدیریت بحران پیشنهاد شده است که امکان مزایای قابل توجهی مانند بهبود عملیات کسب‌وکار، ایجاد نوآوری و تغییر مدل‌های کسب‌وکار را فراهم می‌کند (کاستریکو و مارتینوف[3]، 2023). روش‌های کسب‌وکار یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی است که به‌سرعت تحت تأثیر استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات قرار گرفت. در دهه‌های اخیر با رواج اینترنت، کسب‌وکارهای الکترونیکی به‌عنوان ابزاری برای سازمان‌دِهی مدل کسب‌وکار شناخته می‌شود (مبینی دهکردی و دیگران، ۱۳۹۳). درآمدهای کسب‌وکارهای کوچک در سراسر جهان به‌شدت تحت تأثیر قرنطینه‌ها در بحران‌هایی نظیر کووید 19 قرار گرفت. در نتیجه، بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک از طریق پذیرش فناوری‌های دیجیتال و کسب‌وکار الکترونیکی فعالیت‌هایشان را تعریف کردند (پارکر و همکاران[4]). بااین‌حال، اطلاعات کمی در مورد ماهیت این نوآوری‌های فناوری دیجیتال، ازجمله اینکه آیا آن‌ها در بخش‌های صنعتی متفاوت هستند یا خیر، شناخته شده است. گسترش فناوری اطلاعات در جهان و ورود سریع آن به زندگی روزمره، مسائل و ضرورت‌های جدیدی را به وجود آورده است و کسب‌وکار الکترونیکی جایگزین روش‌های سنتی شده است (اریک[5]، 2005). وضعیت ایران در تجارت الکترونیک مورد ارزیابی قرار گرفته که مقایسه‌ها نشان از وضعیت نامطلوب کشور در این موضوع دارد، چین و آمریکا، دو کشور پیشگام در تجارت الکترونیک هستند به‌گونه‌ای که در چین هزار میلیارد دلار و در آمریکا ۴۲۰ میلیارد دلار حجم این نوع تجارت است. در حوزه تجارت، کشور روسیه با ۲۰ میلیارد دلار، ترکیه با ۱۰ میلیارد دلار و عراق با ۳ میلیارد دلار، پیشتاز عرصه تجارت الکترونیک هستند. سهم تجارت الکترونیک در ایران، ۳ میلیارد و 88 میلیون دلار و سرانه آن نیز ۴۰ دلار است، که سهم صنعت پوشاک ۵۵۶ میلیون دلار، صنایع دستی ۵۵۳ میلیون دلار، مواد غذایی ۴۰۲ میلیون دلار، لوازم خانگی ۸۰۸ میلیون دلار و لوازم الکترونیک ۷۶۹ میلیون دلار است. به‌طورکلی، بحران اهمیت دیجیتالی شدن و نیاز کسب‌وکارها به انطباق و استفاده از ابزارهای دیجیتال برای غلبه بر چالش‌ها، ادامه فعالیت مؤثر را برجسته کرده است. در ایران بیش از ۴۵ میلیون گوشی تلفن همراه در دست مردم است و بستر تجارت الکترونیک نیز مهیا است، و در چند سال گذشته اقدامات خوبی صورت گرفته است که می‌تواند به پیشرفت تجارت الکترونیک و افزایش حجم آن کمک کند؛ اما با تمام این شرایط و بسترها هنوز تجارت الکترونیک در کشور ما پیشرفت زیادی نداشته و تا رسیدن به جایگاه واقعی در منطقه فاصله زیادی دارد. در شرایط بحرانی، تجارت الکترونیک با مشکلات و آسیب‌های متعددی مواجه است. به‌طور مثال همه‌گیری کرونا و بحران جهانی ناشی از آن، تأثیر منفی بر تجارت الکترونیک داشته است که منجر به کاهش عملکرد آن شده است (چرونا و همکاران[6]، 2023). در شرایط بحران، کارآفرینان مجبور هستند خود را با واقعیت جدید وفق دهند و به نیازها و رفتار مصرف‌کنندگان به‌سرعت پاسخ دهند (بابنتز و چاتچنکو[7]، 2022). فعالیت‌های بازاریابی به سمت پلتفرم‌های آنلاین، با تمرکز بر ترویج کالاها و خدمات از طریق اینترنت تغییر کرده است و کسب‌وکار الکترونیکی به‌عنوان فرصتی برای کاهش مشکلات بحران‌ها محسوب می‌شود (موخینا و همکاران[8]، 2022)؛ ولی با وجود اهمیت این نوع از کسب‌وکارهای نوظهور، کسب‌وکارهای الکترونیکی با چالش‌هایی روبه‌رو بوده‌اند، که برای بهبود وضعیت مالی آن‌ها اقداماتی مانند کاهش اجاره‌بها، تعطیلات اعتباری[9] و تعویق پرداخت مالیات پیشنهاد شده است. تحول کسب‌وکار دیجیتال به‌عنوان ابزاری برای مدیریت بحران شناخته شده است که به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد عملیات تجاری را بهبود بخشند، نوآوری را افزایش داده و مزیت‌های رقابتی ایجاد کنند (کوستریکو و مارتینوف[10]، 2023). کسب‌وکار الکترونیکی دارای تأثیر شاخصی بر هر کسب‌وکاری است و در هر زمینه‌ای که از این رهیافت نوین استفاده شود، روند رشد آن کسب‌وکار تغییر و رشد به‌سزایی خواهد داشت. با وجود این تفاسیر، اشاعه کسب‌وکار الکترونیکی که خود دو بُعد یکپارچه‌سازی درونی و اشاعه بیرونی را در برمی‌گیرد، وضعیت مناسبی در ایران ندارد (لین و لین[11]، 2008). پژوهش‌ها نشان داده‌اند، به‌واسطه پاره‌ای از عوامل تکنولوژیکی، سازمانی و محیطی می‌توان پیاده‌سازی کسب‌وکار الکترونیکی را بهبود بخشید (ژو و همکاران[12]، 2006). حل مشکلات پیش روی توسعه کسب‌وکارهای الکترونیکی نیازمند شناسایی آسیب‌ها و مشکلات است که تحقق این امر نیازمند مطالعه علمی درباره نوع آسیب‌ها و اهمیت آن‌ها است؛ خصوصاً در شرایط بحران حفظ و توسعه کسب‌وکارهای الکترونیکی ضروری و مهم است، چون بستر مناسبی برای پاسخ به تقاضای بازار در شرایط بحرانی است. بنابراین پژوهش حاضر، تلاشی در جهت آسیب‌شناسی کسب‌وکار الکترونیک در شرایط بحران و ارائه راهکارهایی برای بهبود و اصلاح آن محسوب می‌شود. چرا که فقدان پژوهش‌های علمی در زمینه شناسایی آسیب‌های کسب‌وکار الکترونیکی موجب می‌شود تا حل مشکلات این بخش مهم از تجارت به تعویق افتاده و توسعه و بهبود کسب‌وکار الکترونیکی حاصل نگردد. در این پژوهش محقق درصدد است تا به این سؤال پاسخ دهد که چه آسیب‌هایی در شرایط بحران، کسب‌وکار الکترونیک را تهدید می‌کند؟
بررسی پیشینه پژوهش نشان می‌دهد که تحقیقات کمی در موضوع پژوهش انجام شده است، به‌طور مثال خدایاری و دیگران(۱۳۹۸) پژوهشی با عنوان آسیب‌شناسی مدل‌های کسب‌وکار هوشمندی فناوری در ایران انجام دادند. پژوهش، کیفی بوده و در آن، از روش تحلیل محتوای قیاسی استفاده شده است. بدین منظور، مدل کسب‌وکار استروالدر به‌عنوان مدل مفهومی انتخاب شد و سه بخش اصلی آن به‌منظور فراهم نمودن سؤالات مصاحبه، مورد استفاده قرار گرفت. دلایل ضعف کسب‌وکارها در این معیارها، در دو محور عرضه (ضعف در بازاریابی، تخصص و مهارت، هزینه، رقبا، محتوا، فرهنگ سازمان) و تقاضا (ضعف در سطح کلان و خرد) شناسایی شدند. همچنین انوری و دیگران(۱۳۹۷) در پژوهشی به شناسایی عوامل موفقیت کسب‌وکارهای الکترونیک با تمرکز بر استراتژی مدیریت بحران (موردمطالعه: شرکت اینترنتی علی‌بابا در چین) پرداخته‌اند. تحقیق با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای، مقالات و مستندات اینترنتی و مرور ادبیات نظری به گردآوری اطلاعات برای توصیف استراتژی‌های جدید مدیریت بحران در شرکت علی‌بابا، به‌عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر موفقیت کسب‌وکارهای الکترونیکی این شرکت می‌پردازد. همچنین بهنمیری و عزیزی(۱۳۹۵) در پژوهشی به بررسی مدیریت و آسیب‌شناسی تیم‌های مجازی در کسب‌وکار الکترونیک پرداختند. در این پژوهش تلاش شده با ارائه تعاریفی از تیم‌های مجازی و انواع آن‌ها و دلایل گرایش سازمان‌ها به استفاده از تیم‌های مجازی و مزایای آن‌ها پرداخته شود. در خاتمه به چالش‌ها و موانع در استفاده از این تیم‌ها اشاره‌شده است. اشلاقی و همکاران[13] (1390) در پژوهشی به آسیب‌شناسی تجارت الکترونیک با رویکرد فناوری اطلاعات مطالعه موردی: شرکت کناف ایران پرداختند. شاخص مدیریت نهادی- سازمانی در بالاترین اولویت و شاخص نیروی انسانی متخصص و تحصیل‌کرده در کمترین اولویت قرار گرفت. همچنین الاوموش و همکاران[14] (2020) در پژوهشی به بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی و ایجاد دانش مشارکتی بر فعالیت پیشگیرانه تجارت الکترونیک و چابکی سازمانی در پاسخ به بحران COVID-19 پرداختند. نمونه شامل 198 نفر از مدیران بود. یافته‌ها نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی و ایجاد دانش مشارکتی نقش مهمی در دستیابی به فعالیت پیشگیرانه کسب‌وکار الکترونیکی در واکنش به همه‌گیری دارد. نتایج همچنین تأثیر مثبت ایجاد دانش مشارکتی و فعال بودن تجارت الکترونیک را بر چابکی سازمانی در طول بحران نشان می‌دهد. جدول 1: خلاصه پژوهش‌های مرتبط با موضوع
کسب‌وکار الکترونیک به روند مبادله کالا، خدمات و پرداخت‌ها از طریق معاملات الکترونیکی و به‌طور معمول از طریق تبادل الکترونیکی داده‌ها[15]، شبکه خصوصی مجازی[16] و یا اینترنت اشاره دارد. ریشه‌های معاملات کسب‌وکار الکترونیکی و یا تجارت الکترونیکی به اوایل سال 1910 برمی‌گردد زمانی که گروهی از گل‌فروشان شبکه استفاده از تلگراف و ارز را توسعه دادند. این شبکه برای سفارشات گل و ترتیب ارائه سفارش گل موجود ایجاد شده بود و به نام (شبکه تلگراف تحویل گل‌فروشان) توسعه یافت؛ گروهی که امروز نیز وجود دارد (هیز[17]، 2002). کسب‌وکار الکترونیک در یک مدت زمان بسیار کوتاه راه بسیار طولانی را طی نموده است. تأثیر کسب‌وکار الکترونیک نه تنها روش بسیاری از شرکت‌ها را برای انجام کسب‌وکار تغییر داده بلکه تحت تأثیر جامعه به‌عنوان یک کل استفاده کرده است. استفاده شرکت‌ها از کسب‌وکار الکترونیک در توسعه بازارهای جدید ادامه دارد. آینده کسب‌وکار الکترونیک قطعاً روشن است و همچنان کسب‌وکار الکترونیک در حال پیشرفت است و روز به روز به تعداد شرکت‌هایی برای انجام کسب‌وکار خود از این فناوری استفاده می‌نمایند در حال افزایش است (لیبد، 2023).
2-1. شیوه‌های کسب‌وکار الکترونیک به‌طورکلی سه شیوه معاملات کسب‌وکار الکترونیکی وجود دارد:
2-2. مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی این مدل‌ها بر اساس ترکیبی از سه گروه اصلی یک جامعه با رویکرد تجاری بازرگانی هستند که عبارتند از دولت یا سازمان‌های وابسته به دولت[22]، مؤسسات (بنگاه‌های) تولیدکننده و ارائه‌کننده محصولات[23] و در نهایت قشر مصرف‌کننده[24] که خریدار یا دریافت‌کننده نهایی کالا یا خدمات هستند. مدل‌ها از طریق مختلف تجارت الکترونیک که خود زیر مجموعه‌ای از کسب‌وکار الکترونیک است، از ارتباط دو به دوی این سه گروه حاصل می‌شوند که در اینجا به بیان توصیفی مختصر از هرکدام می‌پردازیم (میلر[25]، 1996).
2-3. آسیب‌شناسی کسب‌وکار منظور از آسیب‌شناسی، شناسایی آن دسته از عوامل مهم و مؤثری است که به وجود آمدن و یا تداوم حیات آن‌ها می‌تواند فرایند تحقق هر نظام و سیستمی را متوقف و یا به‌صورت محسوس کُند نماید (بنیانیان، 1396). همچنین کسب‌وکار آنلاین[36] یا کسب‌وکار الکترونیک[37] شامل هر نوع معامله و فرایندهای تجاری یا کسب کاری به‌صورت آنلاین و از طریق اینترنت است. کسب‌وکار الکترونیک عبارت است از خرید و فروش محصولات، خدمات به مشتریان، درگاه‌های بانکی، مدیریت کنترل تولید، همکاری با شرکای تجاری، به اشتراک‌گذاری اطلاعات، اجرای خدمات کارمند خودکار، استخدام و دیگر موارد است (هو و چانگ[38]، 2023). شرایط بحران وضعیتی است که نظم سیستم اصلی یا قسمت‌هایی از آن سیستم‌های فرعی را مختل کرده و پایداری آن را بر هم می‌زند؛ به عبارت دیگر، بحران حادثه‌ای است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به‌طور ناگهانی به وجود می‌آید و سختی و خسارت را به یک مجموعه یا جامعه انسانی وارد می‌کند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات و عملیات اضطراری و فوق‌العاده دارد (ریویرا[39]، 2022). انواع کسب‌وکارها مانند کسب‌وکارهای سنتی، اینترنتی، استارتاپ‌ها و … در شرایط مختلف دچار صعود و فرودهای زیادی می‌شوند. بعضی از این شرایط، در دسته شرایط بحرانی قرار می‌گیرند. مدیریت کسب‌وکار در شرایط بحران[40]، عاملی می‌تواند باشد که کسب‌وکار پیشرفت کرده و بازار را به دست بگیرد یا ورشکست شود. بحران رخدادی است به‌صورت اتفاقی و ناگهانی که شرایط خطرناکی را برای انواع کسب‌وکارهای الکترونیکی، استارتاپ‌ها و حتی کسب‌وکارهای سنتی ایجاد می‌کند. کسب‌وکارها در زمان بحران دچار شرایط ناپایدار و خطرناک می‌شوند. این وضعیت و بحران می‌تواند لحظه‌ای باشد و یا اینکه سال‌ها و ماه‌ها ادامه پیدا کند. باوجود مزایای مختلف و ظرفیت‌های بسیار زیاد در حوزه کسب‌وکارهای الکترونیک، برخی از مشکلات و معایب هم وجود دارند که شناخت این مشکلات می‌تواند در راه‌اندازی و ادامه حیات یک کسب‌وکار الکترونیکی مؤثر باشد.
بررسی پدیده‌های اجتماعی در علوم اجتماعی به‌وسیله روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد که کاربرد هریک از روش‌ها برحسب ویژگی پارادایمی است. با توجه به اینکه موضوع این پژوهش آسیب‌شناسی کسب‌وکارهای الکترونیکی در شرایط بحران با رویکرد تحلیل ماتریس متقاطع است، ازهمین‌رو این پژوهش بر اساس نتیجه، توسعه‌ای از نظر هدف، کاربردی و از نظر نوع داده نیز از شیوه آمیخته یا ترکیبی بهره می‌برد. روش پژوهش رویکرد ترکیبی است. با توجه به اینکه محقق ابتدا به دنبال شناسایی مهم‌ترین آسیب‌شناسی کسب‌وکار الکترونیک در شرایط بحران است، این پژوهش به لحاظ روش یک تحقیق کیفی محسوب می‌شود. در پژوهش حاضر از نظر مدیران و خبرگان شاغل در کسب‌وکارهای الکترونیکی که به‌طور مستقیم با موضوع مورد بررسی، سروکار دارند، استفاده شد. ازآنجایی‌که در روش دلفی و مدل تحلیل ساختاری اهمیت عوامل مشخص می‌شود، در چنین وضعیت و شرایطی از تعداد کمی از افراد خبره و متخصص در زمینه مورد مطالعه برای تصمیم‌گیری استفاده می‌شود؛ در پژوهش‌های مختلف، تعداد متخصصان گروه دلفی متغیر بوده است، اما هنگامی که میان گروه دلفی تجانس وجود داشته باشد، حدود 10 تا 20 نفر مناسب است (فیضی و ایران دوست، 1392 به نقل از پاول[41] ، 2003). در این پژوهش 20 نفر از نظر مدیران و خبرگان شاغل در کسب‌وکارهای الکترونیکی در شهر تهران، مشارکت‌کنندگان در پژوهش را تشکیل می‌دهند. علت انتخاب این 20 نفر به دلیل تجانس در گروه خبرگان با توجه به ماهیت تخصص نامبردگان است. داده‌های پژوهش از طریق تحلیل محتوی ادبیات نظری و پرسشنامه دلفی مبتنی بر نظرات خبرگان جمع‌آوری گردید. پرسش‌نامه‌هایی که در این تحقیق به‌کار برده شده محقق ساخته است و در 3 مرحله پرسش‌نامه‌های محقق ساخته به‌صورت مجزا مورد استفاده قرار گرفت. پس از جمع‌آوری پرسشنامه، داده‌های استخراج‌شده به روش میانگین هندسی، بررسی و محاسبه شده است. ابتدا میانگین هندسی برای همه عوامل محاسبه شد و میانگین کل 69/3 به دست آمد، سپس برای هر یک از آسیب‌ها میانگین هندسی به‌صورت جداگانه محاسبه شد. میانگین هندسی هر یک از آسیب‌ها محاسبه و مواردی که میانگین نمره آن‌ها از 69/3 پایین‌تر بود حذف و عواملی که نمره آن‌ها برابر با 69/3 و بالاتر از آن بود، انتخاب شد؛ بنابراین درنهایت از بین 33 عامل، 21 عامل انتخاب شد. پس از محاسبه میانگین هندسی، انتخاب و به‌عنوان عوامل نهایی در پرسشنامه مقایسه زوجی استفاده شد. بر اساس نظر استاد راهنما و محقق 21 آسیب شناسایی‌شده با یکدیگر ادغام شده و پرسشنامه مقایسه زوجی ساخته شد که دوباره این عوامل به‌صورت پرسشنامه با طیف لیکرت 4 درجه‌ای به 20 نفر از مدیران و خبرگان شاغل کسب‌وکارهای الکترونیکی شهر تهران، ارائه شد.
با استفاده از روش دلفی و مقایسه زوجی 21 متغیر کلیدی شناسایی شد، بنابراین ابعاد ماتریس اثرات متقاطع 21× 21 بود. لازم به ذکر است اعداد موجود در این ماتریس میانگین نظرات 20 نفر پاسخ‌گو بر اساس طیف تأثیرگذاری (صفر: بی‌تأثیر؛ 1: تأثیر ضعیف؛ 2: تأثیر متوسط؛ 3: تأثیر قوی) است که در شکل (1) ماتریس اثرات مستقیم مشاهده می‌شود.
شکل 1: ماتریس اثرات مستقیم متغیرها برای نظرات مدیران و متخصصان نرخ پرشدگی ماتریس 82/79 درصد و نشان می‌دهد سیستم از وضعیت تقریباً پایداری برخوردار است. 89 رابطه عدد صفر (بدون تأثیر) است و به این معنی است که عوامل بر همدیگر تأثیر نداشته و این تعداد نزدیک به 18/20 درصد کل حجم ماتریس را تشکیل می‌دهد. از مجموع 352 رابطه قابل ارزیابی، تعداد یک‌ها برابر با 89 بود که این تعداد برابر با 28/25 درصد از کل حجم ماتریس پرشده را تشکیل می‌دهد. در این ماتریس تعداد دوها برابر با 183 بود که این تعداد برابر با 99/51 درصد از کل حجم ماتریس پرشده بود. در این ماتریس، تعداد سه‌ها برابر با 80 بود که این تعداد برابر با 73/22 درصد از کل حجم ماتریس پرشده را تشکیل می‌دهد. همچنین ماتریس بر اساس شاخص‌های آماری با 2 بار چرخش داده‌ای از مطلوبیت و بهینه‌شدگی 99 درصد برخوردار بوده که جدول 2، نشان می‌دهد پرسشنامه و پاسخ‌های آن از روایی بالایی برخوردار است. جدول 2: تحلیل اولیه داده‌های ماتریس و تأثیرات متقاطع برای مدیران
در شکل 2، موقعیت و پراکندگی متغیرها نشان داده شده است همان‌گونه که ملاحظه می‌شود توزیع متغیرها به‌صورت قطری از سمت شمال غرب به سمت جنوب شرق کشیده شده است. از وضعیت صفحه پراکندگی آسیب‌های کسب‌وکار الکترونیک در شرایط بحران، مشاهده می‌شود که سیستم پایدار است.
شکل 2: موقعیت و پراکندگی متغیرها
موقعیت متغیرها در نمودار بیانگر وضعیت آن‌ها در سیستم و نقش آن‌ها در پویایی و تحولات سیستم در آینده است. به‌طورکلی این متغیرها در چهار دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
در جدول 2، اثرات مستقیم مؤلفه‌های تعیین‌کننده کسب‌وکار الکترونیک در شرایط بحران براساس رتبه به‌دست‌آمده نشان داده شده‌اند. بر اساس نتایج تحلیل این ماتریس، 6 متغیری که بیشترین تأثیرگذاری مستقیم را دارند به ترتیب عبارت‌اند از: در رتبه اول آسیب مهمی که در شرایط بحران برای کسب‌وکارهای الکترونیکی وجود دارد، ضعف زیرساخت‌های اینترنتی با میزان اثرگذاری 50 است و پس از آن در رتبه دوم آسیب ضعف منابع برای توسعه فناوری با نمره اثرگذاری 48 و در رتبه سوم آسیب وقفه‌های حین خرید با نمره اثرگذاری 42 قرار دارد. همچنین در رتبه چهارم آسیب ضعف زیرساخت‌های بانکی با نمره اثرگذاری 40 قرار دارد. همچنین در رتبه پنجم آسیب سرعت پایین اینترنت با نمره اثرگذاری 40 قرار دارد. در رتبه ششم آسیب ضعف زیرساخت‌های ارتباطی و پستی با نمره اثرگذاری 39 قرار دارد. همچنین 6 آسیبی که اهمیت متوسطی دارند عبارت‌اند از: «آسیب ضعف آگاهی از مزایای تجارت الکترونیک» با نمره اثرگذاری 37 که در رتبه هفتم قرار دارد. در رتبه هشتم «آسیب ضعف رسیدگی به شکایات و مشکلات» با نمره اثرگذاری 37 قرار دارد. در رتبه نهم «آسیب حفاظت از اطلاعات کارت اعتباری» با نمره اثرگذاری 35 قرار دارد. در رتبه دهم «آسیب سازمان‌دِهی ضعیف اطلاعات» با نمره اثرگذاری 34 قرار دارد. در رتبه یازدهم «آسیب مشکلات مربوط به ارجاع کالا» با نمره اثرگذاری 34 قرار دارد. یافته‌ها نشان داد، در رتبه دوازدهم «آسیب ضعف فرهنگ تجارت الکترونیک» با نمره اثرگذاری 33 قرار دارد. همچنین آسیب‌هایی که در کسب‌وکار الکترونیک در شرایط بحران اهمیت کمتری دارند در جدول 3، نشان داده‌شده است. جدول 3: اثرات مستقیم عوامل مؤثر بر کسب‌وکار و الکترونیک در شرایط بحران از نظر مدیران
در شکل 3، مهم‌ترین اثرات مستقیم متغیرها به‌صورت خلاصه نشان داده شده است. ضعف زیرساخت‌های ارتباطی و پستی بر توان رقابت کسب کار الکترونیکی اثر می‌گذارد. همچنین ضعف فرهنگ تجارت الکترونیک بر دشواری استفاده از سایت و خرید الکترونیکی تأثیرگذار است و این متغیر هم به‌نوبه خود بر حفاظت از اطلاعات کارت اعتباری اثرگذار است، از طرفی ضعف فرهنگ تجارت الکترونیک بر سازمان‌دِهی ضعیف اطلاعات تأثیر می‌گذارد و سازمان‌دِهی ضعیف هم بر ضعف حفاظت از اطلاعات مشتری اثرگذار است. همچنین مشکلات مربوط به ارجاع کالا و ضعف زیرساخت‌های بانکی هم بر ضعف حفاظت از اطلاعات مشتری تأثیرگذار است.
شکل 3: مهم‌ترین اثرات مستقیم متغیرها بر اساس نظر مدیران همچنین در شکل 4 و 5 روابط غیرمستقیم نتایج نشان می‌دهد که مهم‌ترین نتیجه تأثیر آسیب‌های کسب‌وکار و الکترونیک در شرایط بحران، در درجه اول ضعف زیرساخت‌های اینترنتی، ضعف زیرساخت‌های بانکی و ضعف منابع برای توسعه فناوری بوده است که مهم‌ترین آسیب‌های شناسایی‌شده در کسب‌وکار الکترونیک در شرایط بحران است؛ این آسیب‌ها به‌نوبه خود بر بقیه آسیب‌ها و مشکلات تأثیرگذار است.
شکل 4: پلان همه روابط مستقیم متغیرها بر اساس نظر مدیران
شکل 5: مهم‌ترین روابط غیرمستقیم متغیرها
انواع کسب‌وکارها مانند کسب‌وکارهای سنتی، اینترنتی، استارتاپ ها و ... در شرایط مختلف دچار فراز و فرودهای زیادی می‌شوند. بعضی از این شرایط، در دسته شرایط بحرانی قرار می‌گیرند. مدیریت کسب‌وکار در شرایط بحران[42]، عاملی می‌تواند باشد که کسب‌وکار پیشرفت کرده و بازار را به دست بگیرد یا ورشکست شود. لازمه بقا در اقتصاد رقابتی و محیط متغیر امروز، عملکردهای هوشمندانه‌تر و سریع‌تر نسبت به گذشته است. سرعت تغییرات از یک‌سو و لزوم چابک‌سازی سازمان‌ها در پاسخ‌گویی به‌موقع نسبت به این تغییرات از سوی دیگر، به‌کارگیری کسب‌وکار الکترونیکی را برای تبدیل شدن سازمان‌ها به رقیبی چابک ضروری ساخته است. کسب‌وکار الکترونیکی دارای تأثیر شاخصی بر هر کسب‌وکاری است و در هر زمینه‌ای که از این رهیافت نوین استفاده شود، روند رشد آن کسب‌وکار تغییر و رشد به‌سزایی خواهد داشت. بر اساس پرسش‌نامه‌های ارائه شده به گروه دلفی در دور اول و دوم، بر اساس مبانی نظری در حدود 25 عامل از قبل مشخص شده و حدود 8 عامل با توجه به پاسخ‌های خبرگان مشخص شد و در مجموع 33 آسیب به‌صورت اولیه شناسایی شد. در نهایت 21 آسیب که میانگین بالاتری نسبت به میانگین کل داشتند انتخاب شدند. این آسیب‌ها عبارتند از: وجود رقبای قدرتمند، ضعف حفاظت از اطلاعات مشتری، ضعف فرهنگ تجارت الکترونیک، ضعف آگاهی از مزایای تجارت الکترونیک، نبود اعتماد، دشواری استفاده از سایت و خرید الکترونیکی، عدم تطابق کالای سفارشی با کالای ارسالی، سازمان‌دِهی ضعیف اطلاعات، مشکلات مربوط به ارجاع کالا، ضعف رسیدگی به شکایات و مشکلات، ضعف جبران خسارات و مشکلات ایجاد شده، نبود نمایندگان آماده خدمت به مشتری، مشکلات تعامل با مشتری، مشکلات حمل و نقل، ضعف منابع برای توسعه فناوری، ضعف زیرساخت‌های اینترنتی، ضعف زیرساخت‌های ارتباطی و پستی، وقفه‌های حین خرید، ضعف زیرساخت‌های بانکی، سرعت پایین اینترنت و حفاظت از اطلاعات کارت اعتباری. همچنین عوامل و پیشران‌های اثرگذار آسیب‌های کسب‌وکارهای الکترونیکی عبارت‌اند از:
با توجه به اهمیت موضوع کسب‌وکار الکترونیک شرکت‌ها در شرایط بحران، پژوهش‌های جدید می‌تواند نقش مهمی در توسعه راهکارها و استراتژی‌های بهبود کسب‌وکار و الکترونیک داشته باشد. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده پیشنهادهای زیر ارائه می‌گردد:
[1]. Eric [2]. Chorna, et.al [3]. Kostyrko & Martynov [4]. Parker et al [5]. Eric [6] .Chorna et al. [7]. Bubenets & Chatchenko [8]. Mukhina, Kudinov, Arslanova, & Pozdnyakova [9]. Credit holidays [10]. Kostyrko & Martynov [11]. Lin & Lin [12]. Zhu et al [13]. Eshlaghy et al [14]. Al-Omoush et al [15]. EDI [16]. VPN [17]. Hyes [18]. Off line [19]. Uniform resource locator = URL [20]. Portal [21]. Rayport & Jaworski [22]. Government [23]. Business [24]. Consumer [25]. MILLER [26]. Business-to-Business [27]. Business-to-Consumer [28]. Retail [29]. Business-to-Government [30]. Consumer-to-Business [31]. Consumer-to-Consumer [32]. Government-to-Business [33]. Government-to-Citizen [34]. Government-to-Government [35]. Business-to-Employee [36]. Online Business [37]. E-business [38]. Ho & Chuang [39]. Rivera [40]. Crisis managment [41]. Powell [42]. Crisis managment | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
فهرست منابع
References
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 332 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 5 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||